فعالیت آفات و عوامل بیماریزا تنها دلیل بروز مشکلات در رابطه با پرورش گیاه رز نیست . شرایط نامساعد محیطی نیز میتواند منجر به رشد نامناسب و کاهش کیفیت این گیاه شود که به طور کلی مشکلات فیزیولوژیک خوانده می شوند. در این قسمت با مهمترین مشکلات فیزیولوژیکی گیاه رز آشنا میشویم.
کوری ساقه رز Blindness
تشکیل جوانه گل عملی است که به شکل خود برانگیخته و با توجه به شرایط محیطی همانند دمای خاص یا طول روز مناسب انجام میگیرد. حدود 16-14 روز بعد از برداشت شاخههای گل، آغازش گلدهی در مریستمی که از نظر رویشی فعال است صورت میگیرد. از جوانههای جانبی موجود بر روی ساقه اصلی ساقههای تولید کننده گل شکل میگیرد. این ساقهها حداقل دو عدد برگچه 5 تایی دارند و در زمان برداشت بر روی گیاه باقی میمانند. در این مقطع زمانی ساقههای جانبی که جدیداً بیرون آمدهاند در حدود 5 سانتیمتر طول دارند. معمولاً هر ساقه به یک عدد گل منتهی میشود اما در برخی ارقام و تحت برخی شرایط جوانه گل یا اصلاً شکل نمیگیرد و یا بعد از شکلگیری، نارس باقی میماند و به همراه چند برگ خشک میشوند و یا جوانهها تحلیل میروند و میریزند. چنین ساقههایی ساقههای کور نامیده میشوند. ساقههای کور نسبت به دیگر ساقهها باریک و کوتاه باقی میمانند و برگهای کمتری در مقایسه با ساقههای گلدهنده دارند، به کندی رشد میکنند و ممکن است برای مدت زمانی طولانی بدون آنکه تغییری در وضعیت رشدی آنها صورت گیرد، باقی بمانند.ممکن است ساقههایی که این مشکل را نشان میدهند با افزایش دمای محیط از 12 درجه سانتیگراد به 24-18 درجه سانتیگراد از رشدی سالم برخوردار شوند و گل دهند. غلظت و میزان تنظیم کنندههای رشد، شدت نور، میزان دما، چگونگی رشد ساقههای گیاه رز را تحت تأثیر قرار میدهد. شدت نور و میزان دما، سطح جیبرلین و اکسین را در برگهای جوان و در حال توسعه تحت تأثیر قرار میدهد. اگر شرایط به گونهای باشد که به دلیل رشد ناکافی برگهای جوان، تولید اکسین و جیبرلین کاهش یابد، احتمال دارد جوانههای اولیه گل کوچک شوند و رشد نکنند و در مراحل اولیه توسعه و قبل از شکلگیری پرچم و خامه، خشک و عقیم شوند. شرایطی که موجب بروز عارضه کوری میشود، تولید اتیلن بیش از اندازه را توسط برگهای جوان نیز تحریک میکند. رابطه تنگاتنگی بین درجه کوری و تعادل بین سطح فعالیت سوخت و ساز کل گیاه و اتیلن تولید شده وجود دارد. مشخص شده است که چگونگی انجام مسیرهای مختلف سوخت و ساز در گیاه، پدیدار شدن عارضه کوری را تحت تأثیر قرار میدهد که مهمترین آنان رقابت به دلیل کمبود منابع برای انجام فتوسنتز و دیگر واکنشهای سوخت و ساز است. این رقابت موجب میشود تا چیرگی انتهایی تحت تأثیر قرار گیرد و به جای فعالیت جوانه انتهایی، جوانههای بیشتری شروع به رشد کند. احتمالاً جیبرلین توسعه گلها را تحریک میکند زیرا باعث میشود تا جوانههای توسعه یافته به شکل مرکزی قوی برای سوخت و ساز درآیند که برای رشد و توسعه به مواد خام نیاز دارند. بنابراین غنچههای بیشتری با یکدیگر رقابت میکنند و این مسئله احتمال بروز عارضه کوری را افزایش میدهد.
کله گاوی رز Bullhead
یکی از مشکلاتی که در برخی از ارقام گیاه رز مشاهده میشود عارضه کلهگاوی است. کلهگاوی را با این خصوصیات میتوان تشخیص داد: 1- نسبت پایین طول جوانه گل به قطر آن، نوک چنین جوانههایی به جای آنکه تیز باشد گرد است؛ 2- افزایش وزن و اندازه جوانه گل؛ 3- افزایش تعداد گلبرگهای کوتاه و شبه گلبرگها (پتالوئید) و 4- رشد سریع دومین گلچه در نزدیکی پایه گل که اغلب برچه دارد. کاهش دما به سطوح پایین(°C 15-12) در مراحل اولیه توسعه گل منجر به افزایش عارضه کلهگاوی میشود. این مشکل زمانی که دمای محیط رشد رزهای ‘Garnette’ و ‘Zorina’در محدوده °C 24-18 تنظیم شد، برطرف گردید و تحت چنین شرایط حساسیت رزهای ‘Baccara’ نیز کاهش یافت.
خم شدن گردن رز Bent Neck
یکی از مشکلاتی که بخصوص در رابطه با شاخههای گل بریده رز روی میدهد مرگ قبل از زمان بلوغ است که در چنین موردی دمگل از چند سانتیمتری زیر جوانه گل که در حال شکوفا شدن است استحکام خود را از دست میدهد و منجر به ظهور عارضهای میشود که با نام خمیدگی ساقه یا افتادگی گردن رز معروف است. در ناحیه گردن بافتهایی همانند آوندهای چوبی و یا بافت کلانشیم که استحکام مکانیکی را ایجاد می کنند وجود ندارند بنابراین وقتی سلولها در ناحیه گردن تردی و تورم (آماس) خود را از دست میدهند، گردن شاخه گل خم میشود. همچنین عدم تعادل در حجم آب در این قسمت از ساقه به ایجاد این مشکل کمک میکند زیرا در این ناحیه آب بیشتری در مقایسه با آب جذب شده از دست میرود و در نتیجه سلولهای دمگل که درست در زیر گل قرار دارند آماس خود را از دست میدهند و در نتیجه گردن گل خم میشود. راهکارهایی که با استفاده از آنان میتوان میزان خم شدن گردن گل را کاهش داد عبارتند از: بکارگیری دمای °C 40 درجه برای محلولهایی که شاخههای گل در آنها نگهداری میشوند، محلولهای عاری از گاز بخصوص هوا (زیرا هوا وارد آوندها شده و مانع از جریان آب به سمت بالای ساقه می شود)، محلولهای حاوی مواد شیمیایی ضدباکتری به منظور جلوگیری از مسدود شدن انتهای ساقه توسط باکتریها و عدم چذب آب توسط ساقه گل ، وجود عامل مرطوب کننده در محلولهای نگهدارنده برای تحریک و افزایش حرکت آب در سیستم انتقال آب درون آوندها.
اتیلنEthylene
رزها در برابر گاز اتیلن حساس هستند و علائم معمول خسارات ناشی از حضور بیش از اندازه این گاز در محیط عبارت است از اپیناستی و خمیدگی جوانترین برگچه موجود بر روی ساقه و زرد شدن طولی رگبرگ اصلی برگهای مسنتر و درنهایت ریزش برگها و برگچهها . رشد طولی ساقه کاهش مییابد. تا حدودی غالبیت انتهایی کاسته میشود و معمولاً رشد جوانههای جانبی تحریک میشود. در صورت وجود غلظت بالای اتیلن(500ppb) سقط جوانه گل انتهایی اتفاق میافتد.
استرس گرما و رطوبتHeat and Moisture Stress
استرس گرما، رطوبت و شوری هر یک به تنهایی یا به همراه یکدیگر میتوانند منجر به بروز برخی مشکلات مشابه در رزها شوند و اغلب این سه مورد به هم وابسته هستند. معمولاً تحت شرایط نور کم و دمای پایین و زمانی که بستر کشت مرطوب است علائم مربوط به آسیبهای ناشی از غلظت نمکهای قابل حل ایجاد نمیشود زیرا نور اندک و دمای پایین منجر به کاهش از دستدهی آب از طریق تبخیر میشود اما در شرایط نور و دمای بالا و یا در بستر کاشت خشک، سوختگیهای شدید سطحی ایجاد میشود (نکروزه شدن سطحی ساقه و برگها).عواملی مانند رطوبت خاک و سطح شوری، میزان برداشت آب و مواردی همچون شدت نور و دما، میزان از دستدهی آب را تحت تأثیر قرار میدهند. در نتیجه تعادل نادرست آب در درون برگها سوختگی روی میدهد، سلولهای اطراف لبه برگها آنچنان خشک میشوند که نواحی نکروزه و خسارتی دائمی ایجاد میکنند. روزهای سرد و ابری رشد نرم و آبدار را تشدید میکند و در صورت وجود روزهایی گرم و آفتابی به دنبال روزهای سرد و ابری، سوختگی و نکروزه شدن بافتهای برگ به صورت شدیدتری روی می دهد.
لکه سياه ستاره هاي رز:black spot
بدترين بيماري برگ در رزها مي باشد .ابتدا قارچ در قسمت فوقاني برگها باعث بروز لکه هاي قهوه اي مايل به سياه با کناره هاي بنفش رنگ به اندازه 5-15 ميلي متر مي شود. اطراف لکه ها بشکل ستاره ديده مي شود و برگها مي افتند و گياه ضعيف مي شوند. قارچ به وسيله هاگ دامنه نفوذش را بيشتر کرده و زمستان را در بافتهاي برگهاي افتاده مي گذراند. تابستانهاي خنک و باراني خيس ماندن برگها به مدت طولاني و قرار گرفتن گياهان با فاصله بسيار کم و نزديک هم و يا فضاهاي باغچه اي با جريان هواي کم خاک خيلي سنگين خيس و گلي با جريان هواي کم هم باعث شدت انتقال اين بيماري مي شوند. هميشه بايد سعي کرد خاک مورد نظر مواد غذايي کافي داشته باشد . از خيسي زياد برگها در موقع آبياري بايد خودداري شود جمع آوري و از بين بردن برگها ي بيمار افتاده کار ايده آلي مي باشد. کنترل اين بيماري سخت مي باشد.با وجود اين به محض مشاهده علائم آن مکررا از سمومي مانند:benomyl, maneb, ,captan استفاده شود. علاوه بر اين مي توان آبياري را صبح زود انجام داد . حتما برگهاي گياه را بکنيد و بسوزانيد . ساقه هاي مبتلا را هرس کنيد تا از انتشار بيماري به ساير نقاط گياه و يا گياهان ديگر جلوگيري شود. تراکم مناسب را هنگام کشت رعايت کنيد. لكه سياه با قارچي به نام Diplocarpon rosae كه يكي از معمول ترين و مقاوم ترين بيماريهاي رز در ايالت كنكتيكوت است ايجاد مي شود.
آثار روي برگها شبيه دايره هايي با حاشيه هاي لبه دار تشخيص داده مي شود. اغلب اطراف اين نقطه ها هاله ي زرد رنگي وجود دارد. الودگي مي تواند در قسمت هاي زرد برگچه يا تمام برگ ها گسترده باشد.
برگهايي كه زرد شده اند زودتر از موعد مي ريزند ،به خصوص درمورد ارقام حساس .گياهاني كه در وسط فصل برگ زدايي كرده اند ضعيف هستند و دچار كاهش جايگاه شكوفه براي توليد گل مي شوند و كيفيت گل ها كاهش مي يابند و انها به تنش هاي محيطي حساس هستند ، به ويژه به خسارت هاي زمستانه علائم مي توانند روي ساقه ها پيشرفت كنند.
به نظر مي رسد كه همچنان كه لكه هاي ارغواني رز تبديل به سياه مي شوند با گذشت زمان تبديل به تاول مي شوند.
وظيفه ي شانكر بقاي قارچ در طول زمستان روي منابع مهم اينوكولوم براي آلودگي جديد در بهار است.
اغلب قارچ ها زمستانگذراني را در خواب هستند .ريزش برگها و گياهان به صورت آوار است. لكه سياه معمولا در آب و هواي مرطوب خيلي سخت است .
يكي از پيشنهادات براي مديريت لكه سياه استفاده از گياهان متنوع است. به هر حال از زمانيكه نژادهاي مختلف قارچ به وجود آمده اند اين است كه مقاوت مي تواند متنوع باشد.
بنابراين اين مهم است كه گياهان متنوع شناخته شده در برابر نژادهاي قارچ هايي كه در مناطق بخصوصي حاضر هستند مقاومت داشته باشند. برخي از ارقام مقاوم در برابر لكه سياه David Thompsom ،Coronado، Simplicity ، Las Vegas ، Cary Grant هستند .
لكه سياه مي تواند با برنامه هاي بهداشتي خوب كه شامل برداشت برگهاي آلوده اي كه طي دوره ي رشد ظاهر مي شوند و جمع كردن برگهاي ريخته شده در فصل پاييز است. بيمار يساقه مي تواند سلامتي چوب را در بهار قبل از شكستن جوانه ها كاهش دهد .
داشتن فضاي كافي بين گياهان به ما در مورد تضمين گردش هوا ي خوب كمك مي كند . اجتناب از آبياري باراني يا آبياري زود هنگام در روز تاثير گذار است يا موقعيت مساعد را براي پيشرفت بيماري كاهش مي دهد.
در ميان تركيبات موجود در ايالت كنكتيكوت تركيبات كاپتان ،تيفانات متيل ، كلروتالونيل ،fixed copper، تري فورين ،سولفور ،پتاسيم بي كربونيت و مانكوزب تائيد شده اند.
با مراجعه به برچسب آنها مي توانيم از دوز مصرفي و سلامتي آنها پيش آگاهي يابيم.
زنگ رز: Rust
دانه هاي بر آمده و متورم قرمز يا نارنجي رنگي هستند که در پشت برگها ظاهر مي شوند و به مرور زمان به سياه تغيير رنگ مي دهند . برگهاي آلوده خشک شده مي افتند. اين بيماري با کاهش عنصر پتاسيم بهاري سرد به همراه تابستاني خشک و زمستاني سخت و سرد تشديد مي شود. دورگه هاي چاي و بالا رونده ها به اين بيماري مستعد هستند . به منظور کنترل اين بيماري قسمتهاي مبتلا را جدا کرده بسوزانيد گياهان را طوري بکاريد که در ميان آنها هوا جريان داشته باشد تا از تهويه خوبي برخوردار باشند .شاخسار گياهان را بيش از حد نيازشان مرطوب و خيس نکنيد.
سوختگي پوسته:
اين قارچ اول از همه شاخه هاي جوان را مورد هجوم خود قرار مي دهد. روي شاخه هاي رز علي الخصوص رزهاي بوته اي و رونده لمه هاي دراز و بيضي شکل و قهوهاي سياه رنگي با حاشيه هايي به رنگ بنفش مايل به قرمز ظاهر مي شوند. اين لکه ها رفته رفته بزرگتر مي شوند . پوسته و قسمتهاي بالاي محل مورد حمله قرار گرفته شده بالاخره مي ميرند. روي لکه هاي پوسته زائده هاي کوچکي با اندازه 0.2 ميلي ليتر به وجود مي آيند که عامل انتشار و اشاعه ي همين آفت مي باشند. با به کار بستن نعادل غذايي ذرست و در صورت لزوم کمک گرفتن و به کار بردن کودهاي پتاسهدر پاييز مي توان رشد هر چه بيشتر و بهتر شاخه ها را فراهم آورد و کياه را در مقابل اين بيماري مصون نمود. سمپاشي در اواخر پاييز بعد از خزان برگها و در اواخر زمستان قبل از جوانه زدن بامس سبز به عنوان مثال 5 گرم در ليتر توصيه مي شود.
کپک خاکستري: botrytis cinerea
در تابستانهاي خنک و خيلي باراني با رطوبت بسيار بالا غنچه ها ,گلها.برگها و شاخه هاي جوان و نرم ومرطوب مورد هجوم اين قارچها قرار مي گيرد. روي گلبرگها لکه هايي ظاهر مي شوند و روي غنچه ها با قارچها پوشانده مي شوند. و ديگر نمي شکفند. در صورت بروز مکرر اين آفت ,گياه بايد از لحاظ پتاس تامين شود و قسمتهاي مورد حمله قرار گرفته قطع و از بين برده شود . در مواقع آفت زدگي شديد سمپاشي با 5 گرم در ليتر euparen توصيه مي شود.
آفات حيواني رزها
آفات مکنده
اول از همه به دو گروه تقسيم مي شوند. آفات مکنده که به حشرات و کنه ها ونماتدها قابل تقسم مي باشند اندام دهاني گزنده دارند و به کمک آنها مي توانند از داخل بافت گياهي نيش زده شده , محتويات سلول يا مواد غذايي را بمکند . همراه با مکش محتويات داخل سلول توسط آفت مکنده , ضررهاي ثانوي ديگري نيز به گياه زده مي شود . بزاغي که اغلب حيوانات براي رقيق کردن محتويات داخل سلول وارد بافت مي کنند به قسمتهاي اطراف همان سلول نيز آسيب مي رساند.
آفات گاز گيرنده
آفات گاز گيرنده که به پروانه ها و قاب بالان و زنبوران برگ و مگسها قابل تقسيم مي باشند. اينها در يک يا چند مرحله رشد شان صاحب اندام دهاني مي شوند . که به کمک آنها مي توانند قسمتهايي از گياهان را گاز بگيرند
آفات روي برگها
شته رز macrosiphon rose
ميزبان اصلي اين شته رزها هستند و ميزبان فرعيشان سر شکافته ها مي باشند .شته معمولا برگهاي جوان و شاخه ها و غنچه ها را مورد هجوم قرار مي دهد و آنها را نابود مي کند . اين آفات در جاهاي گرم وخشک بيشتر شايع مي باشد .در اين صورت اسپري هاي مخصوص شته توصيه مي شود . عصاره گزنه و مواد بيولوژيکي مشابه نيز توصيه مي شود .
tetranychus urtecae زنجره رز
زنجره با رنگ سبز مايل به زرد و باله هاي سفيد , عمل مکش در سطح تحتاني برگ باعث بروز لکه هاي شيري رنگ در سطح فوقاني برگ در اطراف رگبرگها ميشود که به مرور زمان لکه ها تمام سطح پهنک را فرا ميگيرد .
کنه قرمز tetranychus urticae
اين حيوانات کوچک وقرمز به مقدار زياد قسمت تحتاني برگ را مي پوشاند . از علايم مشخصه ي در انها تارهاي عنکبوتي مي پاشند. ابتدا لکه هاي زرد رنگي در قسمت فوقاني برگها ظاهر و سپس کاملا زرد شده و مي ريزند علاوه تامين مورد نياز گياه بايستي در موقع بروز اولين آثار آفت استفاده از حشره کشي که خاصيت کنه کشي نيز دارد استفاده شود .
تريپس رز thrips fuscipenis
اين حشره سياه که به اندازه يک ميلي متر مي باشد برگها و نوک شاخه ها و گلها را در محلهاي گرم و خشک و غير رطوبتي مورد حمله قرار مي دهد. ابتدا روي برگها لکه هاي کوچک زرد رنگي ظاهر مي شود و سپس نقره اي مي شوند غنچه هاي گل به سختي مي شکفند و گلها از بين ميروند و در صورت نياز سم پاشي با unden مايع 1.5ميلي ليتر و يا مواد مشابه توصيه مي شود .
زنبور پيچ زن برگ رز
زنبور سياه رنگي که تخم هايش را در حواشي برگها مي ريزد. برگها به صورت استوانه اي رل مي خورند.براي کنترل آسيب ناشي از اين آفت در صورت مشاهده ي اولين برگهاي پيچ خورده ابتدا آنها را قطع ونابود کنيد و سپس گياه را سمپاشي کنيد.
توردوز
لاروها شروع به خوردن برگها و شاخه هاي جوان مي کنندو دور اينها را تور دوزي کرده و در داخل آنها تبديل به پروانه ميشوندتمام تار و پود بافته شده بايد قطع و نابود شوند
منابع برگزیده
کتاب راهنمای کامل پرورش و نگهداری گیاه رز. رشیدی، آزاده. چاپ دوم 1387.
Horridge, J.S., and Cockshull, K.E. 1974. Flower initiation and development in the glasshouse rose. Sci. Hortic. 2:273-284.
Moe, R. 1971. The relationship between flower abortion and endogenouse auxin content in rose shoots. Physiol. Plant. 24:374-379.
Nell, T.A., and Rasmussen, H.P. 1979. Floral development and blindness in roses: An SEM study. J.Am. Soc. Hortic. Sci. 104:18-20.
Piersol, J.R. 1974. Effect of ethylene on rose growth. Colo. Flower Growers Assoc. Bull. 286:5-6