مقاله استراتژی گزینش ارقام با ظرفیت عملکرد بالا نهال گیاه

نگاهی به استراتژی های مختلف گزینش ارقام با ظرفیت عملکرد بالا و سازگار به تنش

مهدی متقی، دانش آموخته كارشناسي ارشد رشته اصلاح نباتات دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات تهران(مکاتبه کننده)

گودرز نجفیان، استادیار موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج

چکیده

روند پرنوسان تولید محصولات کشاورزی در سالهای اخیر که بیش از هر چیز متاثر از تغییرات میزان بارندگیهای سالیانه می باشد سبب اختلال در برنامه ریزیهای مربوطه جهت حصول خودکفایی در تولید محصولات زراعی و هدر روی منابع انسانی و مالی مورد استفاده شده است. با توجه به پیش بینی های انجام گرفته مبنی بر شرایط متغیر آب و هوایی در سالهای پیش رو، ایجاد و معرفی ارقام با امکان بهره گیری حداکثری از شرایط بهینه آبی در سالهای پرباران و با سازگاری نسبی به تنش خشکی در سالهای کم باران، جهت دستیابی به تولید بالا و پایدار ضروری می نماید. برای شناسایی ارقام با ظرفیت عملکرد بالا و متحمل به تنش، چهار استراتژی: گزینش براساس عملکرد بالقوه ارقام، گزینش براساس عملکرد تحت شرایط تنش، گزینش براساس مقادیر عملکرد ارقام در هر دو محيط تنش و بدون تنش و گزینش برپايه مقادیر عملکرد در هر دو محیط تنش و بهینه و صفات همبسته با عملکرد بالا مطرح می باشند که در این میان با توجه به وراثت پذیری پایین عملکرد در شرایط تنش، استراتژی گزینش برپايه تلفیق مقادیرعملکرد بالا در دو محيط تنش و بدون تنش و صفات همبسته با عملکرد بالا، به سبب امکان دستیابی همزمان به  عملکرد بالا و پایدار در ارقام جدید، در مراکز تحقیقاتی داخلی بکار گرفته می شود.

کلمات کلیدی: تحمل به تنش خشکی، استراتژیها، مقادیر عملکرد در شرایط بهینه و تنش.

مقدمه

طبق آمارمنتشرشده توسط اداره کل آمار واطلاعات وزارت جهاد کشاورزی، روند تولید گندم در سالهای اخیر روندی پرنوسان را طی نموده است، بطوریکه در سال 1379 با کاهش شدید مقدار بارندگی سالیانه به میزان 35درصد، میزان گندم خریداری شده از کشاورزان به حدود 5 میلیون تن رسید و این امر سبب نیاز به واردات نزدیک به 6 میلیون تن گندم و قرارگیری ایران در رتبه اول واردات گندم در جهان گردید. پیامدهای زیانبار اقتصادی و سیاسی چنین مسئله ای موجب شد که خودکفایی در تولید گندم در سرلوحه برنامه های وزارت جهاد کشاورزی قرار گیرد. بهبود شرایط جوی، استفاده از مروجین کارآزموده، معرفی و کاشت ارقام مقاوم به تنش خشکی، افزایش سطح مکانیزاسیون و سطح زیر کشت گندم آبی سبب رشد تدریجی میزان تولید گندم گردید، بطوریکه در سال 80 حدود 5 ميليون و 660 هزار تن گندم مازاد كشاورزان تحويلسيلوها شد، اين رقم در سال81 به 8 ميليون و650 هزار تن و در سال 82به ركورد 10 ميليون و 300 هزار تن رسيد که سبب خود کفایی در تولید گندم گردید. درسال 83 ركورد دوباره شكسته شد و 11 ميليون و210 هزار تن گندم مازاد بر نياز كشاورزان تحويل سيلوها شد، در سالهای 84 و 85 اين رقم به ترتیب به 10 ميليون و953 هزار تن و 11 ميليون و430 هزار تن رسید و سرانجام در سال 86 ركورد خرید گندم در تاريخ ايران شكسته و11 ميليون و 534 هزار تن گندم مازاد بر نياز كشاورزان، تحويل سيلوها شد. اما به سبب کاهش22درصدی میزان بارش سالیانه و توزیع نامناسب آن در فصل کشت،این روند رو به رشد در سال زراعي 87 - 86 ادامه نیافت و با کاهش شدید میزان تولید گندم در سطح کشور، تنها حدود 4 ميليون تن گندم مازاد بر نياز از كشاورزان خريداري شد و مازاد نیاز از خارج وارد گشت. نگاهی به آمار سالیانه سازمان هواشناسی در مورد میزان بارندگی و آمار سالیانه خرید گندم نشان دهنده همبستگی معنی دار بین میزان بارندگی سالیانه ( بخصوص در مراحل انتهایی رشد گیاه) و میزان تولید محصول است، بطوریکه سالهای پرباران با تولید بالای گندم همراه بوده و در مقابل سالهای خشکسالی با کاهش تولید گندم عجین گشته است.این امر لزوم تلاش در جهت تولید و معرفی ارقام با ظرفیت عملکرد بالا که در سالهای پربارش، با استفاده بهینه از شرایط محیطی عمکرد بالایی ارائه کرده و در شرایط وقوع تنش خشکی نیز تا حدود زیادی قادر به حفظ عملکرد بالای خود می باشند را گوشزد می کند. به عبارت دیگر،دستیابی به عملکرد بالا و پایدار، نیازمند ترکیب ظرفیت عملکرد (Yield potential)و پایداری عملکرد (Yieldstability)می باشد،اما با توجه به این که هر نوع تنش و از جمله خشکی، تمایل به کاهش عملکرد دارد ترکیب این دو عامل با یکدیگر، مشکل می نماید. براین اساس چهار استراتژی مهم اصلاحی، هرگاه بطور همزمان دنبال ظرفیت عملکرد و پایداری عملکرد باشیم، پیشنهاد شده است که البته هر یک از آنها موافقان و مخالفانی دارند.

متن کامل مقاله حاضر در شماره 27 (بهار 1389) فصلنامه نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، صفحات 52-49 به چاپ رسیده است. جهت دریافت متن مقاله حاضر بر روی لینک زیر کلیک نمایید:

 نگاهی به استراتژی های مختلف گزینش ارقام با ظرفیت عملکرد بالا و سازگار به تنش