مقاله آموزشی آفات برنج در ايران

مهمترين آفات برنج در ايران

از مهمترين آفات برنج كه ساليانه خسارات هنگفتي را بر جاي مي گذارد كرم ساقه برنج ( Chilo Suppressalis ) مي باشد . اين آفت ، حشره اي است كه براي اولين بار در سال 1351 در مزارع تنكابن و رامسر طغيان كرد و در مدت كوتاهي با افزايش جمعيت و ايجاد خسارت اقتصادي شديد نظر همگان را جلب نمود .

كرم ساقه خوار برنج كه بعنوان يكي از خطرناكترين آفات برنج در دنيا بشمار مي آيد ، در زمستان بصورت لار و كامل در داخل ساقه هاي خشك برنج و يا علفهاي هرز اطراف مزرعه بسر مي برد و در حدود اوايل ارديبهشت ، هنگاميكه حداقل دماي هوا ، 10 درجه سانتيگراد باشد ، شفيره ها در داخل ساقه هاي باقيمانده برنج سال قبل و يا علفهاي هرز مزرعه ، در اطراف سوراخهاي ايجاد شده توسط لاروها ، تشكيل ميگردد .

در حدود بيستم ارديبهشت ماه ، اولين پروانه ها ظاهر ميشوند كه در اواسط خرداد به حداكثر خود مي رسند . عمر پروانه ها ، حداكثر يك هفته است و در اين مدت بطور متوسط 230 عدد تخم توسط هر پروانه گذرانده ميشود . تفريخ تخمها در دماي حداقل 10 تا 12 درجه سانتيگراد بمدت 5 تا 11 روز بسته به دماي محيط انجام مي گيرد . اين كرم در طول سال 2 تا 3 نسل دارد و از زمان نشاء كاري تا هنگام برداشت برنج در مزارع فعاليت زيستي دارد . خسارات وارده طي نسلهاي دوم و سوم بيشتر است .

امروزه با كرم ساقه خوار برنج به سه طريق ، زراعي ، شيميايي وبيولوژيك مبارزه ميشود از راههاي اساسي براي مبارزه با اين ‌آفت ، ايجاد شبكه مراقبت و پيش آگاهي با استفاده از اطلاعات جوي است كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است ، در صورتيكه ثابت شده است ، مراحل سيكل دگرديسي اين‌‌ آفت ، همبستگي بالايي را با دما و ساير پارامترهاي جوي دارد .

در مبارزه بيولوژيك ، از زنبور تريكو گراما براي پارازيته كردن تخم پروانه ساقه خوار برنج استفاده ميشود كه نحوه و زمان فعاليت اين زنبور نيز تابعي از شرايط جوي بويژه دما مي باشد .

كرم ساقه خوار برنج Chilo suppressalis

(Lep.: pyralidae)

معرفي آفت

در تمام مناطق برنج كاري استان هاي گيلان، مازندران، گرگان و همچنين اصفهان وجود دارد. علائم خسارت آفت به دو صورت مي باشد: 1-اگر گياه جوان مورد حمله قرار گيرد ابتدا برگ مياني آن زرد شده و كم كم خشك مي شود كه اصطلاحاً به آن Dead heart گويند. 2-در صورتي كه حمله آفت مصادف با زمان خوشه كردن و گل دادن باشد، دانه در خوشه تشكيل نشده و منجر به خشكي خوشه مي گردد كه به آن اصطلاحاً White head گويند. مرحله اول خسارت را نسل اول آفت بوجود مي آورد. در اين مرحله با رشد ساقه هاي جانبي گياه در مقابل آفت عكس العمل نشان داده و حتي المقدور از كاهش محصول جلوگيري مي شود. در مرحله دوم خسارت گياه تقريباً در پايان مرحله رويش است و امكان ترميم خسارت از طريق رشد ساقه هاي جانبي ديگر وجود ندارد. ساقه هاي آلوده به آفت در اين موقع در اثر وزش باد شكسته و باعث خراب شدن و از بين رفتن ساقه هاي مجاور مي گردند.

علاوه بر برنج در موقع برداشت محصول و هنگامي كه ساقه هاي برنج كاملاً خشك مي شود بسياري از لاروهاي آفت از اين ساقه هاي خشك به طرف علفهاي هرز حاشيه مزرعه مهاجرت نموده و از آنها تغذيه مي نمايند.

زيست شناسي:

زمستان را به صورد لارو كامل در داخل ساقه هاي خشك برنج و يا علفهاي هرز اطراف مزرعه به سر مي برد. در شرايط مساعد وقتي كه درجه حرارت به 10 درجه سانتي گراد مي رسد لاروهاي سن آخر تبديل به سفيره مي شوند. اولين شفيره هاي حاصل از لاروهاي زمستاني در دهة اول ارديبهشت ماه مشاهده شده اند. دورة شفيرگي 10-6 روز سپس حشرات كامل خارج مي شوند. اولين پروانه هاي آفت در شرايط گيلان از حدود 20 ارديبهشت ماه ظاهر مي شوند و اوج پرواز آنها در دهة دوم خرداد صورت مي گيرد. فعاليت آنها در شب بوده و روزها در سايه و روي برگ و ساقه برنج و علفهاي هرز به استراحت مي پردازند. پروانه هاي نر و ماده 24 ساعت پس از خروج جفت گيري و حشره ماده تخمهاي خود را به صورت دسته اي روي ساقه و برگ قرار مي دهد طول دورة جنيني حدود 11-5 روز مي باشد. لاروسن اول پس از تفريخ ابتدا از پارانشيم برگ تغذيه كرده و سپس با ايجاد سوراخي از محل غلاف برگ وارد ساقه مي شود. لاروها پس از مدت 37-21 روز كه در داخل ساقه برنج تغذيه نمودند سوراخ بزرگي جهت خروج پروانه در ساقه ايجاد مي نمايند و سپس به شفيره تبديل مي شوند و هفت روز بعد پروانه هاي نسل دوم (بهاره) خارج مي گردند كه اين زمان در گيلان مصادف با اواسط تيرماه مي باشد. اگر پروانه هاي اين نسل قبل از پايان تيرماه تخم ريزي كرده باشند مي توانند نسل ديگري را در شهريور ماه بوجود آورند در غير اينصورت كليه لاروهائي كه در اوايل مرداد به بعد بوجود مي آيند پس از كامل شدن به دياپوز رفته و زمستان را بدين صورت مي گذرانند. بنابراين 3-2 نسل در سال دارند.

کنترل:

الف- کنترل زراعي پائيزه و زمستانه:

1-دو محصول برنج بايد حتي المقدور از پائين و نزديك طوقه گياه صورت گيرد تا هر چه ممكن است لارو كمتري در مزرعه باقي بماند.

2-خوشه هاي بريده شده را به مدت چند روزي روي زمين در همان مزرعه نگه دارند تا خشك شده و سپس با خرمن كوبهايي كه كلش را كاملاً خرد مي كنند به صورت كاه گندم در آورند تا هر چه لارو در داخل ساقه مانده له شده و از بين برود.

3-كاه و كلش باقي مانده در مزرعه را با دقت كامل بسوزانند چون محل زمستان گذراني حشره است. در اين رابطه كشت دوباره مزارع برنج با شبدر برسيم مفيد گزارش شده است.

4-زمين شخم زده را با آب تخت نمايند، اين عمل مدتها براز زارعين در زمستان اجباري بود ولي اخيراً پافشاري نمي شود.

5-علفهاي هرز حاشيه مزارع قبل از شال تسبيح، ني، اويار سلام. قياق، سوروف، خرواش، بندواش، قميش و… را كه پناهگاه لارو در زمستان مي باشند كنده و بسوزانند.

6-از خزانه هاي برنج همه روزه بازديد كرده تا چنانچه پروانه تخم ريزي كرده باشند برگهاي آلوده را چيده و از بين ببرند.

7-جلوگيري از انتقال نشاء هاي آلوده به زمين اصلي و همچنين رعايت تناوب زراعي.

ب- رعايت مقررات قرنطينه داخلي، خودداري از حمل و نقل كاه و كلش و نشاء از مناطق آلوده به مناطق غير آلوده.

ج- كشت واريته هاي مقاوم به كرم ساقه خوار، در كشور ما واريتة چنپا در مقايسه با آمل ها، خيلي كمتر از اين آفت صدمه مي بيند. اصولاً واريته هاي دیررَس مانند آمل بيشتر خسارت مي بينند.

د-دشمنان طبيعي:

1-زنبور پرازيتوئيد تخم از خانوادة Trichogrammatidae:

Trichogramma maidis

Trichogramma pintoi

Trichogramma rhenana

امروزه زنبورهاي پارازيتوئيد تخم از جنس تريكوگراما را روز ميزبانهاي واسط نظير تخم پروانه بيد آرد و تخم پروانه بيد غلات در انسكتاريم ها پرورش داده و به تعداد زياد بر عليه تخم ساقه خوار برنج رها مي كنند.
2- زنبور پارازيتوئيد لارو Apanteles از خانواده Braconidae.

3- قارچ Beauveria bassiana روي لاروها و شفيره هاي آفت فعاليت مي نمايد.

4- سن Andrallus spinidens نيز بطور طبيعي از لاروهاي كرم ساقه خوار و برگخوار برنج تغذيه مي نمايد

مبارزه شیمیایی :

1- لیندین WP25% و50 گرم در 100 متر مربع(خزانه) ، فقط 1 نوبت

2- دیازینون G 10%و،15 کیلوگرم در هکتار

3-دیازینون G 5% و 30 کیلوگرم در هکتار

4- کارتاپ G 4% و 30 کیلوگرم در هکتار

5- فیپرونیل G 0.2%و 20 کیلوگرم در هکتار

6- فنیتریتیون EC50%و1.5 لیتر در هکتار

7- دیازینون EC60%و 1 لیتر در هکتار

معرفی آفت کرم ساقه خوار برنج

● معرفی آفت

در تمام مناطق برنج کاری استان های گیلان، مازندران، گرگان و همچنین اصفهان وجود دارد.

علائم خسارت آفت به دو صورت می باشد:

۱) اگر گیاه جوان مورد حمله قرار گیرد ابتدا برگ میانی آن زرد شده و کم کم خشک می شود که اصطلاحاً به آن Dead heart گویند.

۲) در صورتی که حمله آفت مصادف با زمان خوشه کردن و گل دادن باشد، دانه در خوشه تشکیل نشده و منجر به خشکی خوشه می گردد که به آن اصطلاحاً White head گویند. مرحله اول خسارت را نسل اول آفت بوجود می آورد. در این مرحله با رشد ساقه های جانبی گیاه در مقابل آفت عکس العمل نشان داده و حتی المقدور از کاهش محصول جلوگیری می شود. در مرحله دوم خسارت گیاه تقریباً در پایان مرحله رویش است و امکان ترمیم خسارت از طریق رشد ساقه های جانبی دیگر وجود ندارد. ساقه های آلوده به آفت در این موقع در اثر وزش باد شکسته و باعث خراب شدن و از بین رفتن ساقه های مجاور می گردند.

علاوه بر برنج در موقع برداشت محصول و هنگامی که ساقه های برنج کاملاً خشک می شود بسیاری از لاروهای آفت از این ساقه های خشک به طرف علفهای هرز حاشیه مزرعه مهاجرت نموده و از آنها تغذیه می نمایند.

● زیست شناسی: زمستان را به صورد لارو کامل در داخل ساقه های خشک برنج و یا علفهای هرز اطراف مزرعه به سر می برد. در شرایط مساعد وقتی که درجه حرارت به ۱۰ درجه سانتی گراد می رسد لاروهای سن آخر تبدیل به سفیره می شوند. اولین شفیره های حاصل از لاروهای زمستانی در دهة اول اردیبهشت ماه مشاهده شده اند. دورة شفیرگی ۱۰-۶ روز سپس حشرات کامل خارج می شوند. اولین پروانه های آفت در شرایط گیلان از حدود ۲۰ اردیبهشت ماه ظاهر می شوند و اوج پرواز آنها در دهة دوم خرداد صورت می گیرد. فعالیت آنها در شب بوده و روزها در سایه و روی برگ و ساقه برنج و علفهای هرز به استراحت می پردازند. پروانه های نر و ماده ۲۴ ساعت پس از خروج جفت گیری و حشره ماده تخمهای خود را به صورت دسته ای روی ساقه و برگ قرار می دهد طول دورة جنینی حدود ۱۱-۵ روز می باشد. لاروسن اول پس از تفریخ ابتدا از پارانشیم برگ تغذیه کرده و سپس با ایجاد سوراخی از محل غلاف برگ وارد ساقه می شود. لاروها پس از مدت ۳۷-۲۱ روز که در داخل ساقه برنج تغذیه نمودند سوراخ بزرگی جهت خروج پروانه در ساقه ایجاد می نمایند و سپس به شفیره تبدیل می شوند و هفت روز بعد پروانه های نسل دوم (بهاره) خارج می گردند که این زمان در گیلان مصادف با اواسط تیرماه می باشد. اگر پروانه های این نسل قبل از پایان تیرماه تخم ریزی کرده باشند می توانند نسل دیگری را در شهریور ماه بوجود آورند در غیر اینصورت کلیه لاروهائی که در اوایل مرداد به بعد بوجود می آیند پس از کامل شدن به دیاپوز رفته و زمستان را بدین صورت می گذرانند. بنابراین ۳-۲ نسل در سال دارند.

● کنترل: الف) کنترل زراعی پائیزه و زمستانه:۱) دو محصول برنج باید حتی المقدور از پائین و نزدیک طوقه گیاه صورت گیرد تا هر چه ممکن است لارو کمتری در مزرعه باقی بماند. ۲) خوشه های بریده شده را به مدت چند روزی روی زمین در همان مزرعه نگه دارند تا خشک شده و سپس با خرمن کوبهایی که کلش را کاملاً خرد می کنند به صورت کاه گندم در آورند تا هر چه لارو در داخل ساقه مانده له شده و از بین برود.۳) کاه و کلش باقی مانده در مزرعه را با دقت کامل بسوزانند چون محل زمستان گذرانی حشره است. در این رابطه کشت دوباره مزارع برنج با شبدر برسیم مفید گزارش شده است.۴) زمین شخم زده را با آب تخت نمایند، این عمل مدتها براز زارعین در زمستان اجباری بود ولی اخیراً پافشاری نمی شود. ۵) علفهای هرز حاشیه مزارع قبل از شال تسبیح، نی، اویار سلام. قیاق، سوروف، خرواش، بندواش، قمیش و... را که پناهگاه لارو در زمستان می باشند کنده و بسوزانند. ۶) از خزانه های برنج همه روزه بازدید کرده تا چنانچه پروانه تخم ریزی کرده باشند برگهای آلوده را چیده و از بین ببرند. ۷) جلوگیری از انتقال نشاء های آلوده به زمین اصلی و همچنین رعایت تناوب زراعی.

ب) رعایت مقررات قرنطینه داخلی، خودداری از حمل و نقل کاه و کلش و نشاء از مناطق آلوده به مناطق غیر آلوده.

ج) کشت واریته های مقاوم به کرم ساقه خوار، در کشور ما واریتة چنپا در مقایسه با آمل ها، خیلی کمتر از این آفت صدمه می بیند. اصولاً واریته های دیررَس مانند آمل بیشتر خسارت می بینند.

د) دشمنان طبیعی: ۱) زنبور پرازیتوئید: امروزه زنبورهای پارازیتوئید تخم از جنس تریکوگراما را روز میزبانهای واسط نظیر تخم پروانه بید آرد و تخم پروانه بید غلات در انسکتاریم ها پرورش داده و به تعداد زیاد بر علیه تخم ساقه خوار برنج رها می کنند.

۲) زنبور پارازیتوئید لارو

۳) Braconidae- قارچ Beauveria bassiana روی لاروها و شفیره های آفت فعالیت می نماید.

۴) سن Andrallus spinidens نیز بطور طبیعی از لاروهای کرم ساقه خوار و برگخوار برنج تغذیه می نماید

مبارزه بيولوژيكي با استفاده از زنبورتريكوگراما عليه كرم ساقه خواربرنج در شاليزار و چالشهاي آن

تاريخچه استفاده از زنبورتريكوگراما در كنترل آفات به گذشته هاي دور بر مي گردد، زماني كه فلاندردرسال 1926 براي توليد انبوه زنبور تريكوگراما ازتخم بيد غلات استفاده مي كرد مورد توجه قرارگرفت.در سه دهه اخير از اين حشره مفيد براي كنترل بيساري از آفات در بيش از 30 كشورجهان انجام گرفته است.در دهه 2000 ميلادي سالانه حدود 30 ميليون هكتار از زمينهاي كشاورزي و جنگلي تحت پوشش كنترل بيولوژيكي آفات بوسيله زنبور تريكو گراما بوده است. اكثر جنسهاي شناخته شده زنبورهاي خانواده تريكوگراماتيده دامنه ميزباني وسيعي دارند. جنس تريكوگراما تخم حشرات راسته بالپولكداران(بيش از 200 گونه) ،سخت بالپوشان، دوبالان،جوربالان و ناجوربالان،زنبورهاي گياهخوار را انگلي مي نمايد.

تعريف مبارزه بيولوژيكي : استفاده يك موجود زنده عليه موجود زنده ديگر به منظور كاهش خسارت وارده به انسان و متعلقات آن دركشاورزي،پزشكي، دامپزشكي و ...مي باشد.

مبارزه بيولوژيكي يكي از دستاوردهاي مهم براي كنترل آفات مهم در شاليزار ايران بويژه كرم ساقه خوار برنج طي دو دهه اخير مي باشد. مبارزه بيولوژيكي بااستفاده از زنبور تريكوگراما در مزارع برنج شمال كشور از اوايل دهه 60 باشناسايي سوش هاي اززنبورتريكوگراما درنقاط مختلف و روي ميزبانهاي آن ازقبيل كرم ساقه خواربرنج، كرم سبز برگخواربرنج،كرم ساقه خوار ذرت، مگس سپدون و... با تلاش و كوشش محققين ازدانشگاه ،موسسه گياهپزشكي، موسسه تحقيقات برنج شروع گرديد.پس از 10سال تحقيقات درپرورش،تكثير روي ميزبان واسط و رهاسازي اين حشره مفيد از اوايل دهه70 در مزارع برنج آغاز گرديد.

با توجه به تاثير منفي حشره كشها روي دشمنان طبيعي(پارازيتوييدهاوشكارگرها) در مزارع برنج و همچنين به دليل كاهش تنوع و تعدد دشمنان طبيعي كه منجر به طغيان آفات ثانويه مي گرددو نيز به سبب اختلالات زيست محيطي مشكلات عديده اي را ايجاد مي كند. لذا استفاده ازكنترل بيولوژيكي پتانسيل كمتري براي صدمه به محيط زيست ويا موجودات غير هدف نسبت به سموم شيميايي دارند(khetan 2001 ).

زنبورتريكوگراما از مهمترين عامل كنترل كننده حشرات زيان آور به خصوص پروانه ها بشمار مي رود.اكنون بيش از 145گونه از اين جنس دردنيا شناسايي شده است

(pinto and stouthamer, 1994).

اندازه اين حشره مفيد 2/0تا 5/1ميليميرمتفاوت مي باشد. دركشورما فعاليت زنبورتريكوگراما ازپرباران ترين مناطق شمالي كشورتا مناطق كويري يزد مشاهده مي گردد.

چرا زنبور تريكوگراما رهاسازي كنيم؟

1.براي كنترل حشرات زيان آور مزارع برنج

2.حفظ تعادل طبيعي

3.حفظ دشمنان طبيعي در اكوسيستم زراعي برنج

4.سلامت انسان

5.عدم آلودگي آبهاي سطحي ،چاه و دريا وجلوگيري از مخاطرات زيست محيطي

چه زماني زنبور تريكوگراما رهاسازي نماييم؟

براساس تحقيقات انجام شده ،رهاسازي زنبورتريكوگراما در هنگام فعاليت پروانه ساقه خوارو در مرحله تخم آفت ميباشد.باتوجه به اينكه كرم ساقه خوار برنج 2تا3 نسل درسال دارد.اولين رهاسازي نسل اول وقتي كه 50 درصد نمونه برداريهاي انجام شده در مزعه و داخل ساقه ،شفيره باشد ، رهاسازي دوم يك هفته تا ده روز بعد انجام گيرد.اولين رهاسازي زنبور در نسل دوم اين آفت همزمان با ظهور شب پره آفت ساقه خوار و دومين رهاسازي در اين نسل در اوج پرواز شب پره صورت مي گيرد. اولين رهاسازي در نسل سوم اين آفت ،نظر به اينكه تداخل نسل دوم و سوم وجود دارد و نمي توان اين دو نسل را از يكديگر تفكيك نمود كاري بسيار دشوار مي باشد .در اينصورت با توجه به شكار پروانه ساقه خوار از طريق تله هاي نوري يا فانوسي مي توان تعداد شكار شب پره ها را تعيين نمود.اما رهاسازي در اين مرحله همزمان با شروع فعاليت آفت (نقطه مينيمم ) وتكرارآن به فاصله يك هفته تا ده روز براي سه بارالزامي است.

چگونه زنبور تريكوگراما را رهاسازي كنيم؟

زنبورتريكوگراما را در مقوا هاي كه حاوي مرحله شفيره زنبور است در مزارع برنج روي پايه هايي و يا غلاف برنج نصب و پس از چند ساعت حشره كامل زنبور خارج ودر جستجوي دستجات تخم آفت ساقه خوار يا آفات ديگر پرواز مي كند. بعداز مساحي روي تخم هاي سالم و تازه تخمريزي مي نمايد. اين كار باعث انگلي شدن دستجات تخم ساقه خوار مي گردد.هر زنبور ماده تا 80 عدد تخم مي گذارد.

چه تعداد زنبور رهاسازي كنيم؟

براي هرهكتار مزارع برنج 100 عدد تريكوكارت لازم مي باشد ،فاصله هرتريكو كارت از

يكديگر 100 متر مي باشد.هر تريكو كارت بين 500 تا 700 عدد زنبور متغير مي باشد.

در هر نسل آفت 200 تا 300 عدد تريكوكارت نياز مي باشد.

چالشهاي مبارزه بيولوژيكي با زنبور تريكو گراما :

1.كمبود نيروي انساني متخصص جهت تكميل كردن فعاليت هاي تحقيقاتي درزمينه زنبور

2.پرورش در نسلهاي زياد زنبور در آزمايشگاه و عادت كردن زنبور به تركيبات شيميايي

متصاعد شده از تخم ميزبان واسط ،كاهش قدرت جستجوگري و نهايتا” كاهش تخمگذاري روي آفت هدف

3.استاندارد نبودن تعداد زنبور در تريكو كارت ها

4.افزايش تعداد افراد نر (نرزايي) در زنبورهاي خارج شده از تريكوكارت ها

5.بي بال بودن زنبورها در بعضي از تريكوكارت ها

6.ناكافي بودن اطلاعات لازم درمورد بيولوژي و نحوه فعا ليت و تخمگذاري آن روي ميزبان

7.عدم پذيرش و دريافت زنبورتريكوگراما توسط كشاورزان از توليدكنندگان زنبور

8.عدم رهاسازي به موقع زنبور در شاليزار

منبع: موسسه تحقيقات برنج كشور