اطلاعات کامل گندم

تاریخچه

هزاران سال است که گندم ، در تأمین غذای بشر نقش حیاتی ایفامی کنند. باستان شناسان از اهرام مصر نیز گندم کشف کردهاند که در ظروف مخصوص نگهداری میشده است و نیز گندم در سرزمین حاصلخیز بین النهرین به عمل می آمده است. و سابقه ای بیش از 4000هزار سال قبل از میلاد برای آن میتوان تخمین زد

گندم به عنوان غله ای سازگار است . گندم از غلاتی است که در نواحی سرد هم کشت می شود. این غله درسراسر جهان در فصول مختلفی کشت می شود، به طوریکه در هر ماه از سال، گندم در یکی ازنقاط جهان در حال برداشت می باشد.

امروزه گندم 15تا 18 درصد مصرف مواد غذايي مردم جهان را تشکيل مي‌دهد و

منبع غذاي اصلي مردم در بيشتر کشورهايي است که از خاک شور رنج مي‌برند.

مراحل رشد گندم:

دوره رشد گندم شامل مراحل جوانه زنی، پنجه زنی، تشکیل روزت، ساقهرفتن، تشکیل گل و تشکیل میوه است.گندم: در فصل رشد به آب و هوای خنک نیاز دارد.

گیاه شناسی گندم :

گندم گیاهی است که از خانواده  Poaceae  واز جنس  Tiriticum   . بارزترین خصوصیات  گیاه شناسی گندم  عبارتند از :

Ø                       ریشه :

که عبارتند از ؛ ریشه های اولیه  و  ریشه های ثانویه .

1- Seminal

به ریشه اولیه دیشه حقیقی و ریشه بذری نیز می گویند . این ریشه ها از گیاهگ بذر منشآ  می گیرند . ریشه های اولیه پوشیده  از کرک های  نازک بنام تارهای کشنده  می باشد . که وظیفه جذب آب و املاح را  دارند.

Secondary roots.2

به ریشه های ثانویه نابجا  یا کاذب  می گویند . نقش اصلی  و اساسی  ریشه به عهده این نوع  ریشه ها می باشد .این ریشه ها از گره انشعاب  یا طوقه  Crown   محلی که اندام های  هوایی یا پنجه نیز ایجاد می شود ، منشا ُ می گیرند .

Ø                       ساقه  Culm

تمام گندم ها دارای ساقه استوانه ای ، بند بند ، بدون انشعاب و اغلب تو خالی می باشد  که به آن سوفار یا سوفال گفته می شود.

هر بند ساقه را یک گره  node   و فواصل آنها را میانگره  Inter node   می گویند .

تعداد گره و فواصل آنها در واریته های مختلف گندم 5-8 واغلب 6 عدد دانست . ساقه در محل گره در تمتم انواع  وارقام تو پر بوده  وطول میانگره از پایین به طرف  بالا بیشتر می باشد .

Ø                       برگ  Leaf

گندم دارای برگ های کشیده  و باریک  به طول  متوسط 15- 20  سانتی متر با رگ برگ های موازی می باشد. هر برگ از دو قسمت  پهنک وغلاف تشکیل شده است .غلاف هر برگ که در جهت طولی شکاف دارد، تمام یک میان گره را پوشانده  و در محل اتصال آن به پهنک یک زائده به نام  Ligule  و یک جفت زائده به نام  Stipule  با گوشوارک  Auricule   دیده می شود.

Ø                       گل وگل آذین گندم 

Ø                        ( Flower and Inflorescence)

هرگندم شامل یک مادگی یک برچه ای ساده  با کلاله دو شاخه ای و 3 پرچم می باشد . بساک  پرچم ها شبیه X  می باشد.کاسبرگ وگلبرگ در گندم وجود ندارد. اما برگ های تغییر شکل یافته ای به نام پوشینه  glumlle مانند دو قاشقک اندام های زایای برگ را می پوشانند. به پوشینه داخلی پالئا  وبه پوشینه خارجی  Awn می گویند ولذا پرچم ودانه گروه تولیدی آن راه به بیرون ندارد. در قائده پوشینه در درون دو جسم بالشتک مانند به نام  Lodiculess  قرار گرفته است. لودیکولها با تورم خود باعث باز شدن لما و پالئا از هم و آذاد شدن اندام های زایا می شوند.

Ø                       گرده افشانی و لقاح 

Ø                       Pollination and fecundation

گندم گیاهی دو جنسی  hermaphrodite  و خود لقاح می باشد . درصد دگر لقاهی در این گیاه معمولاً 1%  و حداکثر به 4% ممکن است برسد. خود گشنی گندم به این دلیل است که رسیدن پرچم ها ،آزاد کردن دانه های گرده و تلقیح حدود 99% گلها قبل از باز شدن پوشینه از یکدیگر می باشد. عمل لقاح از میان طول  سنبله شروع شده و به دو طرف ادامه  پیدا می کند .

Ø                       میوه دانه 

Ø                       fruit and grain

پس از ترکیب سلول  زایشی دانه گرده با سلول تخم زای کیسه جنینی  واقع در تخمدان  مادگی ،سلول تخم حاصل می شود. در اثر تکامل  تخم  ،گیاهجنین-رویان Germ = embryoدانه به وجود می آید و یا رشد وتکامل فرایند لقاح مظاعف ، اندوخته غذایی دانه یا آندوسپرم  حاصل می شود. طول میوه گندم 3-12 میلیمتر ، قطر آن 1.5- 5  میلیمتر وزن هزار دانه آن  15 – 52 گرم وزن هکتار لیتر آن  52- 79  کیلو گرم است.

برداشت گندم

باید به موقع صورت گیرد. برداشت زودتر یا دیرتر از موقع محصول،موجب کاسته شدن کیفیت آن می شود. برداشتزود هنگام محصول هم موجب پایین آمدن کیفیت گندم می گردد. وزن دانه ها تازمان رسیدن دانه افزایش می یابد، ولی پس از آن رو به کاهش می گذارد. همچنین دانههای نارسی که زود هنگام برداشت می شوند، چه در مزرعه و چه در انبار بیشتر در معرضآسیب های ناشی از گرما و آفات از جمله کپک زدگی قرار می گیرند. زمان مناسب برایبرداشت دانه، موقعی است که آندوسپرم دانه های گندم سفت شده و میزان رطوبت آن هم به 18 تا 20رسیده باشد.

گندم:در فصل برداشت به آب و هوای گرم و خشک نیاز دارد.

میزان بذر مصرفی

در شرايط معمول كشت گندم از 60 كيلوگرم در زراعت ديم لغايت200 كيلوگرم در هكتار در زراعتهاي پاييزه آبي متغير است. در زراعتهاي پاييزه گندم آبي نسبت بذر مصرفي به توليد يك به بيست است. ميزان بذر كمتر و يا بيشتر از معمول در برخي مواقع و به دلايل متعددي به شرح زير توسط كشاورزان مورد استفاده قرار مي گيرد. از آن جمله: واريته هاي بذر درشت (اندازه بذر) واريته هائي با پتانسيل (توانائي) پنجه زني كم، كشت بهاره، كشت دير (در پائيز يا بهار)، روش دستپاش، اراضي سنگين، درصد جوانه زني پائين و غيره.  خسارت هاي وارده بر بذر گندم به هنگام داشت، برداشت و پس از برداشت توسط برخي عوامل بيماري زا و آفات (در مزرعه و انبار) باعث افزايش ضايعات بذر گندم مي شود. متوسط رطوبت موجود در خاك نيز از عوامل اصلي تعيين كننده ميزان بذر مصرفي است. به طوري كه در مناطق كم باران ميزان متوسط بذر كمتر و در مناطق نيمه مرطوب و مرطوب بذر بيشتري مصرف مي شود.

عملکرد

منبع: کاهش ضايعات بذر مصرفی گندم

ناصر مجنون حسينی و بهمن يزدی صمدی:

گندم به عنوان مهمترين محصول زراعی و ماده غذايی کشور بطور متوسط 5/6 ميليون هکتار از اراضی کشور را بخود اختصاص داده و بالغ بر 5/10 ميليون تن توليد دارد. عملکرد پائين گندم در ايران در مقايسه با جهان عمدتاً بواسطه سطوح پائين نهاده (بويژه آب) و ضعف مديريت زراعی است. تکيه بر افزايش عملکرد بعنوان کليدی ترين راه حل افزايش توليد گندم، توسعه تحقيقات در زمينه های کاهش ضايعات و ساماندهی بذر را بعنوان راهکاری مناسب طلب می نمايد.

عمده ترين بخش مصرف گندم در ايران مربوط به توليد نان است (90% عرضه گندم را شامل مي شود)، و بخشي نيز به مصرف بذري و مصرف دامي مي رسد. مصرف بذر مورد نياز كشت سالانه در كشور بالغ بر000/000/1 تن برآورد گرديده است .

سطح زيركشت، ميزان توليد و عملكرد گندم ‌كشور

سطح زير كشت:

سطح زيركشت گندم كشور حدود 41/6 ميليون هكتار برآورد شده است كه 42/37  درصد آن آبي و 58/62 درصد به صورت ديم بوده است

ميزان توليد :

ميزان توليد گندم كشور حدود 44/13 ميليون تن برآورد شده است كه 77/64 درصد آن از كشت آبي و مابقي     (23/35 درصد) از كشت ديم بدست آمده است.استان فارس عليرغم رتبه دوم از نظر سطح با 79/13 درصد از توليد گندم كشور در جايگاه نخست قرار گرفته است و استانهاي خراسان، گلستان، خوزستان، كرمانشاه‌وآذربايجان غربي به ترتيب با 23/11، 44/8، 06/8، 95/5 و 21/5 درصد از توليد گندم كشور در مقام هاي دوم تا ششم قرار دارند.

شايان ذكر است كه حدود 68/52 درصد از گندم كشور در شش استان مذكور توليد شده است و سهم ساير استانها 32/47 درصد بيشتر نبوده است. گيلان با سهم 12/0 درصد در توليد گندم كشور در رتبه آخر قرار گرفته است.

عملكرد در هكتار:

عملكرد گندم آبي كشور 3629 كيلوگرم و عملكرد گندم ديم كشور 1181 كيلوگرم در هكتار بوده است. بيشترين عملكرد آبي گندم با 4879 كيلوگرم در هكتار متعلق به استان تهران و كمترين آن با 1580 كيلوگرم در هكتار به استان بوشهر تعلق دارد. استانهاي گلستان و بوشهر نيز به ترتيب با متوسط توليد 2758 و 192 كيلوگرم در هكتار در بين استانهاي گندم ديم كار كشور در جايگاه نخست و آخر قرار گرفته اند.

میزان تولید استانی :

استان خراسان با 85/10 درصد كل اراضي گندم كشور، بيشترين سطح را به خود اختصاص داده است.                                                          

پس از آن استان‌هاي‌فارس،آذربايجان‌شرقي،كردستان،خوزستان، همدان و كرمانشاه به  ترتيب با32 /9 ،72/6، 66/6، 59/6، 29/6 ،08/6 درصد كل اراضي گندم كشور مقام هاي دوم تا هفتم را دارا مي باشند ، به عبارتي ديگر  بيش از نيمي از (51/52 درصد) اراضي گندم در اين هفت استان كشت شده است. كمترين سطح نيز با حدود 13 هزار هكتار (20/0 درصد اراضي گندم) متعلق به استان هرمزگان مي‌باشد.

منبع:

 آمارنامه كشاورزي   ,    جلداول  محصولات زراعي و باغي     ,   سال زراعي 82 – 1381

اثرات تنش شوری در گندم

حجم زیادی از تحقیقات شوری مربوط به گندم می باشد دانشمندان امید وارند که بتوانند ارقام گندم برتری برای کشت و کار در اراضی شور معرفی نمایند. پیشرفت در اجرای تحقیقات گندم موید این نظریه است.

 (triticum aestivum 1)به عنوان یک گیاه نیمه متحمل به شوری شناخته شده است .کاهش رشد گندم یکی از واکنشهای گیاه در تنش شوری است  . که ناشی از کاهش فعالیتهای سنتزی مسیرهای متابولیکی سلولها است که ناشی از کاهش فعالیتهای سنتزی مسیرهای متابولیکی سلولها است که تولید ماده خشک را تحت تاثیر قرار میدهد و بصورت کاهش سطح برگ گیاه تظاهر نموده و در نهایت رشد کلیه اندامهای گیاهی و عملکرد راتحت تاثیر قرار می دهد

کافی استوارت(1376)در بررسی اثر شوری بر رشد و عملکرد 9 رقم گندم گزارش نمودند که شوری باعث کاهش سطوح فتوسنتز کننده در گیاه شد – ولی بعضی از ارقام سطح برگ مناسب داشتند . در مقایسه عملکرد آنان نشان دادند که رقم قدس و فلات حساس به شوری هستند . و ارقام بزوستایا – کراس روشن و الوند و موراکو تحمل به شوری داشته اند . برسی نتایج عمده تحقیقات مربوط به شوری نشان می دهد که گروه بندی والدین بر اساس تحمل به شوری برای رسیدن به ارقام برتر در برنامه های به نژادی مفید واقع شده است . لذا می توان نتیجه گرفت که بخشی از مکانیزمهای تحمل به شوری ژنتیکی بوده و قابل انتقال به نتاج است.

تنشهای محیطی مانند : خشکی – شوری و سرما در گیاه موجب بروز یک سری تغییرات مورفولوژیکی و فیزیو لوژیکی می گردند . تعدادی از واکنشهای فیزیولوژیکی القاء شده تحت تنشهای محیطی متفاوت در گیاهان همانند می باشند که حاصل آن بروز روند پیچیده خود تنظیمی در گیاه است .

فرایند تغییرات حاصله نهایتا باعث تغییر تعادل ابی می گردد که بصورت کاهش پتا نسیل آبی بافتها بروز می نماید . لذا بدلیل کاهش شدید پتانسیل آبی محلول خاک سلولهای ریشه گیاه نیز بایستی پتانسیل آبی خود را به حدی کاهش دهند که اختلاف پتانسیل منفی تری بین دوسیستم هم جوار ایجاد شود تا جذب آب از محلول خاک برای گیاه امکان پذیر گردد . گزارشاتی وجود دارد که برخی از ارقام متحمل گندم در مراحل رشد رویشی و زایشی حساسیت یا تحمل متفاوتی نشان داده اند لذا به نظر می رسد که به گزینی به خصوص برای عملکرد دانه نیازمند گزینش در طی چند مرحله است .

 مرحله رشد نهالبذری حساسترین مرحله رشدی بیشتر گیاهان به غلظت با لای نمک است در این مرحله از رشد گیاهان غلات  جوانه های پنجه تشکیل شده و بعد ار آن رشد و تشکیل آغازه های برگ و سنبلچه شروع می شود .در نتیجه شوری با لای خاک طی مراحل اولیه رشد می تواند به شدت بر عملکرد نهایی بذر تا ثیر بگذارد .اگر چه تنش شوری جوانه زنی و سبز شدن را به تاخیر می اندازد . ولی بعصی گیا هان زراعی قادر به جوانه زنی در سطوح بالاتری از نمک که گیاهان بطور معمول می توانند آن را در مراحل رشد رویشی یا زایشی تحمل کنند هستند .به هر حال این تحمل بالای گیاهان در مراحل نهال بذری و حسا سیت آنها در مراحل رشد بعدی مزیت اندکی است .در گندم دوروم و گندم نان حساسیت به شوری با افزایش سن گیاه کا هش می یابد لذا پائین نگهداشتن شوری خاک در طی مرحله جوانه زنی و سبز شدن گیاهچه ای دارای اهمیت می با شد و به همین منظور کشت هیرم کاری در مناطق خشک و نیمه خشک در مورد غلات مرسوم است. در جو تفاوتهای ارقام در مرحله رشد گیاه افزایش یا فت . همچنین درجه تحمل نسبی در طی زمان رشد برای نیشکر نیز گزارش شده است این گزارشات فرایند غربال و انتخاب را در صورتیکه بر مبنای یک مرحله از رشد گیاه پایه گذاری شده باشد پیچیده می سازد .  

طبقه بندی گندم

Ø                       انواع هگزا پلوئیدی     2n=6x=42کروموزوم

به گندمهای معمولی  Dinkelمعروف بوده وعموماُ  زراعی ولی دارای انواع لخت  وبا پوشش می باشد .  گونه      T.aestivu   گونه های وحشی واهلی گندم را برحسب  نظرات  اویلوف" و اصلاحات مکی" از کرومزومی  (ژنتیکی)  و  به طور کلی به سه گروه به شرح زیر تقسیم میشوند :

Ø                       انواع دیپلوئیدی 2n=2x=14  کرومزوم

به این گندمها ، گندمهای تکدانه یا Einkorn  نیزمی گویند  به لحاظ اینکه  در هر سنبلچه  واقع در محور  سنبله همانند جو  دو ردیفه فقط یک دانه تشکیل میشود .

دانه ها نیز  همانند  جو  پوشش دار هستند . انواع زراعی در این گروه بسیار نادر می باشد .

Ø                       انواع تترا پلوئیدی 2n=4x=28  کرومزوم

گندمهای  جفت دانهای  یا Emmre نامیده می شوند دارای انواع وحشی وزراعی ، لخت وپوشش دار بود ، ودو گونه T.DicoccumوT.Durum   (گندم ماکارونی ) در سطوح وسیع کشت میشوند .

یکی از گونه های این گروه می باشد که با داشدن ارقام وانواع مختلف وتیپهای متعدد کاشت غالب جهانی رادارد .

تیپهای گندم :

گندم معمولی دارای انواع بهاره ، پاییزه ،دو فصله می باشد .

گندمهای پاییزه ریشه عمیق تر ، رشد  بطئی تر ، رنگ دانه اغلب تیره تر  ، درصد پروتئین  بیشتر از انواع بهاره رفتن نیاز به  دورهای سرما دارند و خفتگی بذر نیز در این تیپ مطرح می باشد.گندم های معمولی نیز دارای انواع سخت ونرم می باشند . در این سختی ونرمی علاوه بر  خصوصیات  ژنتیکی عوامل محیطی نیز موُثر هستند .گندم های معمولی از نظر برخی خصوصیات  گیاه شناسی  مثل داشتن یا نداشتن ریشک ، تراکم یا نیمه تراکم یا باز بودن محور سنبله، ارتفاع و  ...  دارای فرم های مختلفی هستند.

اصلاح و معرفی یک رقم شیوه های مختلفی دارد که عبارتند از :

1- Selection

گندم های بومی هر کشوری ، مجموعه ای از انواع گندم های مختلف با ویژگی های مختلف می باشد که یک اصلاح گر از بین این انواع با توجه به هدف خود و نیز خصوصیات گیاهی ، مقاومت ها ، حساسیت ها ،عملکرد و غیره بوته های خاصی را انتخاب کرده  وبا آزمایشات مختلفی که روی آنها انجام می دهد. در نهایت به یک توده بذر خالص  با ویژگی های مورد نظر اصلاح گر می رسد . که با طی تشریفات قانونی  آنرا به عنوان یک رقم معرفی می کنند . ارقام آذر ، امید ، روشن ، طبسی از جمله ارقامی هستند که به این ترتیب حاصل شده اند .

2- Plant Introduction

در جهان مناطق متعددی هستند که شرایط اقلیمی آنها با شرایط اقلیمی مناطقی از کشور ما  مطابقت می کند .

ارقامی که در این مناطق کشت موفقی داشته باشند  ممکن است در مناطق مشابه در کشور ما نیز موفقیت آمیز باشد. لذا مراکز تحقیقات  با وارد کردن نمونه ای از آنها به کشور وانجام آزمایشات مختلف برای مناطق خاصی معرفی کرده  یا برا انجام تلاقی ها از آنها استفاده کند .

البرز ، بزوستایا ، پنجامو ، چناب ، خزر ، مغان 1و2  و کاوه این گونه اند .

1-  Hybridation

ممکن است یک رقم انتخابی از توده های  بومی یا یک رقم وارداتی  با  داشتن صفات  مطلوب یک چند ویژگی نا مناسبی هم داشته باشند. مثلآ  عملکرد خوب ولی حساس به ریزش.

2-  Mutation

ممکن است به صورت طبیعی  یا با اقداماتی چون پرتو نگاری  با قرار دادن بذور یا گیاهان  تحت شرایط با مواد  خاص  تغییراتی در ترکیبات ژنتیکی  ودر نتیجه ویژگی های  آنها ایجاد شود . اگر این تغییرات مطلوب باشد که احتمال آن بسیار کم است- میتوان آنرا به عنوان  یک  موتانت  معرفی  کرد .مثل موتانت  اروند .

v                       طبقه بندی گندم بر اساس خصوصیات ژنتیکی

گروه دیپلوئید  (کروموزوم  2n=28(

پوشیده – زراعی                     Ein korn                   T. aegilopoidesBa

پوشیده – وحشی                Wild  einkorn                T.boeoticum  Boisscl

گروه تتراپلوئید    ( کروموزوم2n=28)

پوشیده – وحشی               Wild Emmer                  T. dicoccoides Korn

پوشیده –زراعی                  Timolcevi                    T. dimophecvii Zhukow

پوشیده –زراعی                  Emmer                       T. dicoccum schubi

لخت – زراعی                     Makaroni Wheat           T. durum Docf

لخت – زراعی                     Rivci Wheat                T. mrgidiom L .

لخت -  زراعی                    Khorasan Wheat          T. wranicum jakubz .

لخت – زراعی                    Polish Wheat                 =(T. oricniai pere )

لخت – زراعی                    Persian Wheat               T. polonicum  vav

ü     گروه هگزاپلوئیدی (  (     2n = 42

لخت – زراعی                   Commun wheat              T. vulgare

لخت – زراعی                   Club wheat

لخت – زراعی                   Shot wheat

پوشیده – زراعی                Spelt

پوشیده – زراعی                Rivet wheat

پوشیده – زراعی                Khorasan wheat

 دانلود پاورپوینت علف کشهای گندم