مقاله درختان فضای سبز شهری

.

درختچه‌ای ايستاده، به ارتفاع 3-2 متر، با تاج كروی اغلب شكل پذيربا پوست خاكستری مايل به سبز روشن تا قهوه‌ای روشن. برگ‌ها متناوب، دو بار شانه‌ایمركب، به طول تقريبی 30 سانتی‌متر، با شانك‌های 10-6 جفتی و برگچه‌های 10-6 جفتی،خطی- مستطيلی، به طول 7-5 و عرض 5.2-2 ميلی‌متر، به رنگ سبز روشن. گلها زرد باپرچم‌های قرمز رنگ بلندتر از جام گل، در گل آذين خوشه‌ای انتهايی. ميوه نيام به طول 9-6 سانتيمتر ، داسی شكل، چرمی با 5-2 دانه.

درختچه‌ای بسيار زيبا، با گل‌های تقريباً دائمی تابستانه، باپرچم‌های بلند قرمز رنگ كه جلوه‌ای خاص به اين درختچه می‌دهد. درختچه مذكور تاحدودی در برابر خشكی مقاوم و ليكن در برابر سرما حساس است بطوری كه در مناطقسردسيری سر شاخه های آن خشك شده و ليكن در بهار سال آينده شروع به رشد و شاخه‌دهیمی‌نمايد. به عنوان درختچه زينتی اصولاً خاك‌های خوب و زراعی را ترجيح میدهد و ليكندر خاك‌های فقير نيز می‌توان از آن استفاده كرد.

2- ازگيل (Mespilus germanica L) : 

درخت بسيار كوچكی است كه ارتفاع آن معمولاً به بيش از 5-3 مترنمی‌رسد و يا ممكن است بصورت درختچه‌ای بزرگ و گسترده باشد. پوست آن قهوه‌ای – خاكستری كه بعد‌ها دارای شكافها و ترك‌هايی عميق بصورت صفحاتی مستطيلی شكل شده كهبه شكل فلس مانند از  تنه جدا می‌شوند: (در قسمت پايين تنه) انشعابات آن دارایخارهای تيز كوتاه می‌باشند و شاخه‌های بزرگ جوان با كرك‌های زبر خاكستری مايل بهسفيد پوشيده شده‌اند. برگ‌های خزان كنندة آنها ساده، متناوب، مستطيلی شكل با 12-5سانتيمتر طول و در سطح رو سبز تيره و در سطح زير سبز روشن با كرك‌های انبوه میباشند. دمبرگ بسيار كوتاه (5 ميلی‌متر) و به سختی قابل ديد است. گل‌های منظم وپنج‌پر آن‌ها كه در اواخر ارديبهشت و خرداد ظاهر می شوند هرمافروديت می باشند و بهصورت منفرد در انتهای شاخه‌های كوتاه تشكيل می‌شوند. گلبرگ‌های آن سفيد و بساكهاقرمز هستند. ميوه شفت، مايل به قهوه‌ای، با قطر حدود 4 سانتيمتر و كاسبرگ‌ها دائمیو طويل رأس آن را احاطه كرده است. بخش گوشتی ميوه بعد از دوران سرما يا زمانی كهنرم و كاملاً رسيده می‌شود قابل خوردن می‌باشد و كمی طعم اسيدی دارد. ازگيل بومیقفقاز، آسيای صغير و آسيای مركزی می باشد و محل رويش آن بيشتر در جنگل‌های مخلوطبلوط است. ميوه آن در زمان‌های قديم و قرون وسطی بسيار مورد توجه بوده اما در قروناخير اين درخت كمتر مورد كشت قرار گرفته است.

3- اسپيره يا گل عروس (Spiraea) : 

اين گياه از خانواده زراسه (Rosaceae) و دارای گونه‌های مختلفزينتی است. دو گونه آن در ايران به حالت وحشی يافت می‌شود كه يكی از آن‌ها علفی وچند ساله می‌باشد. گونه‌های آن عبارتند از: اسپيره سفيد (S.Crenata) كه در دماوند،ارسباران و ارتفاعات سواد كوه ديده می‌شود. گل‌های آن سفيد مرواريدی و در ارديهشتماه ظاهر می‌گردند. انواع ديگری از قبيل: اسپيره سفيد پرپر و اسپيره سرخ (S.Japonica) اسپيره سرخ ابلق(S.j var variegata)، اسپيره رعنا (S. Tunbergii) وجوددارد كه دورگه‌هايی بين آن‌ها پديد آمده است. به طور كلی گل‌ها  كوچك و رنگ آن‌هااز سفيد تا قرمز متفاوت است. برخی از گونه‌های اسپيره در اوائل فروردين و برخی ديگراز تير ماه الی شهريور ماه گل می‌دهند. اين گياه در محل‌های نيمه سايه رشد و نموكافی می‌نمايند. و برای تزئينات به صورت چند بوته‌ای در فضای چمن‌كاری بزرگ يا تكبوته در فضاهای كوچك و حاشيه‌ها، بالاخره به عنوان چپر يا ديوار كاربرد دارند. ازدياد اين گياه توسط تقسيم بوته يا جدا كردن پا جوش‌ها است.  در برخی از گونه‌ها وواريته‌ها از قلمه خشبی يا نيمه خشبی و بذر استفاده می‌شود.

4-اشك، شوردرخت(Halimodendron halodendron (Pall.)Voss) :

درختچه‌ای خاردار، به ارتفاع 50 تا 200 سانتی‌متر، با پوستقهوه‌ای تيره، با شاخه‌های فراوان اغلب ايستاده با خارهای محكم، برگ‌ها شانه‌ایزوج، به طول 5.3-3 سانتی‌متر، 5-1 جفت برگچه‌ای، با خار انتهايی، سبز كم‌رنگ،برگچه‌ها به طول 35-15 به عرض 11-2.5 ميلی‌متر، نوك كوتاه‌دار. گل‌ها دوتايی يا سهتايی، دمگل‌دار، در گل‌آذين خوشه‌ای نسبتاً كوتاه؛ جام گل پروانه آسا، قرمز پررنگ،در حالت خشك مايل به بنفش. ميوه نيام، تخم مرغی يا مستطيلی- تخم مرغی، پايك دار،چرمی، متورم، به طول 30-10 به عرض 12-7 ميلی‌متر، بدون كرك، با نوك خميده. دانه‌هاكليوی شكل، صاف قهوه‌ای.اگرچه تا به حال در مورد كاشت و استفاده‌های زينتی اين گونهصحبتی به ميان نيامده و در جايی نيز به اين منظور كاشته نشده، و ليكن بردباری آن دربرابر كم آبی، گرما و سرمای محيط و خاك فقير رويشگاه اين گياه را مناسب ايجاد فضایسبز در دامنه‌های كوهستانی و حاشيه آبراهه‌های سيلابی موقت و پارك‌های جنگلی بهصورت تك بوته‌ای يا توده‌ای تك در پارك‌ها می‌كند. پراكندگی جغرافيايی اين گونه درايران از وسعت نسبتاً زيادی برخوردار بوده و علاوه بر ايران در جنوب شرق بخشاروپايی روسيه، افغانستان، پاكستان، قفقاز، تركيه، آسيای مركزی و غرب سيبری نيزمی‌رويد.

5- بداغ (Viburnum) :

درختچه‌ای به ارتفاع تقريبی 4 متر، با تاج كروی، با پوست قهوه‌ایروشن و شاخه‌های خاكستری روشن نسبتاً صاف، خزان كننده، برگ‌ها متقابل، به ندرتفراهم، تخم‌مرغی پهن، با قاعده دايره‌ای يا سربريده، با لوب‌های دندانه‌دار، در سطحتحتانی كرك‌دار و در سطح فوقانی سبز تيره، اغلب چروكيده با دمبرگ مشخص. گل‌ها سفيددر گل‌آذين ديهيمی كم و بيش كروی، نسبتاً كم دوام. اين گونه نسبت به سرما مقاوم ونيازمند خاك خوب زراعی و آبياری متوسط است و در اغلب نقاط معتدله و معتدله سرد میتوان از آن بهره ‌گرفت. در ايران دو گونه از اين جنس به حالت وحشی وجود دارد كه بهنام‌های هفت كول (V. Lantana) و بداغ جنگلی (V. Opulus) معروف می باشند. ولی به طوركلی اين جنس دارای بيش از 50 گونه است كه تعداد معدودی از آن‌ها در باغ‌ها به عنوانتزئين مورد كاشت قرار می‌گيرد. نوع بداغ جنگلی دارای گل‌های درشت، انبوه و لطيف استكه در ارديبهشت و خرداد ماه ظاهر می گردند. اين گونه دارای چند واريته است كه معروف‌ترين آن واريته استريل (V.Opulus var: sterile) می باشد، گل‌های آن عقيم بوده وبرای تزئين در باغ‌ها و باغچه‌ها مورد استفاده قرار می‌گيرد. در فضا‌های بزرگمی‌توان دو يا چند درختچه را در نزديك يك ديگر به صورت توده‌ای غرس نمود. ازدياداين گياه توسط بذر، خوابانيدن و قلمه در شهريور ماه انجام می‌گيرد در برخی گونه‌هامی‌توان از پيوند شكمی جهت واريته‌های برگ ابلق استفاده نمود. بايد اضافه كرد گونه‌هميشه سبز (V. Tinus) آن كه بومی نواحی مديترانه است در سال‌های اخير به ايران واردشده و از زيبائی خاصی برخوردار می‌باشد.

6- برگ نو (Ligustrum) :

اين گياه از خانواده اولئاسه (Oleaceae) بوده و درختچه يا درختانكوچكی می‌باشند كه دارای گونه‌های چندی هستند، همه آن‌ها تقريباً هميشه سبز، برگ‌هادائمی و برای تهيه پرچين و تزئين باغ‌ها كاربرد دارند. اين گياه در محل‌های آفتابیو سايه آفتاب به خوبی رشد و نمو می‌كند. يكی از خصوصيات اين گياه آن است كه گرد وخاك صدمه زيادی به آن‌ها نمی‌رساند ولی به طور كلی نياز به آب زياد داشته و درزمين‌های نسبتاً مرطوب رشد سريع و خوبی دارد. گل‌ها كوچك به رنگ سفيد يا مايل بهزرد با عطر تند می باشد. گونه‌های معروف آن عبارتند از:

1-برگ نو برگ درشت (L. Latifolium): كه درباغ‌ها كاشته می شوند.

2-برگ نو معمول (L. Ovalifolium): بزرگ، كوچك كهدر تهيه ديواره سبز و پرچين كاربرد دارند.

3-برگ نو ابلق طلائی (L. O.var: aureo- marginatum): كه برگ‌های آن ابلق با حاشيه طلائی و در تزئين باغ‌ها موردتوجه است.

يكی ديگر از گونه‌های آن در سواحل دريای خزر و جنگل‌های ارسبارانمی‌رويد و به فارسی مندراچه (l. Vulgar) می نامند. ازدياد اين گياه توسط بذر، قلمهخشبی و در برخی از گونه‌ها پيوند شكمی می باشد (اين گياه پايه مناسبی برای ياسخوشه‌ای است).

۴-برگ نوی آمريكايی(Ligustrum ovalifoluum Hassk) :

درختچه‌ای نيمه هميشه سبز يا خزان كننده، ايستاده به ارتفاع 5 متر، با تاج كروی، با شاخه‌های بی‌كرك، اغلب رو به بالا، با پوست خاكستری، در شاخه‌های جوان سبز. برگ‌ها بيضوی - تخم مرغی تا بيضوی مستطيلی، به طول 6-3 سانتی‌متر، با قاعده گوه‌ای پهن، با سطح فوقانی سبز تيره درخشان، سطح تحتانی سبز مايل به زرد، دمبرگدار. گل‌ها سفيد - كرم،  با عطر تند نسبتاً تا خوشايند، در گل آذين پانيكول بی‌كرك انبوه. جام گل لوله‌ای 2 يا 3 برابر اندازه لوب‌های جام گل. ميوه شفت تقريباً كروی به عرض 7-5 ميلی‌متر، سياه‌رنگ.اين درختچه علاوه بر گونه اصلی با برگ‌های سبز دارای انواع يا كولتيوارهای اصلاح شده با برگ‌های ابلق يا رنگارنگ نيز می‌باشد.درختچه‌ای است بردبار، هميشه سبز، سرمای شديد را تحمل كرده در برابر كم‌آبی مقاوم می‌باشد و می‌توان از آن برای ايجاد فضای سبز در مناطق معتدله و معتدله سرد استفاده كرد و اغلب به صورت منفرد يا توده‌های 5-3 تايی آن را كاشت.منشأ جغرافيايی اين گونه ژاپن می‌باشد و در ايران و ساير نقاط جهان از جمله آمريكا معرفی و كاشته شده است.

۷- برگ بو(Laurus) : 

اين گياه بومی نواحی مديترانه و اروپای جنوبی است و در زمانقاجاريه به ايران وارد شده است. برگ‌های اين گياه بيضی شكل، هميشه سبز و معطر و بهعنوان ادويه و همچنين در تزئينات كاربرد دارد. اين گياه در مناطق معتدل و سردسير بهصورت درختچه كوچكی می باشد. گل‌های آن به رنگ سفيد مايل به سبز و در تزئينات، گل آنمورد توجه نمی‌باشد. اين گياه در اراضی نسبتاً خشك و محل‌های آفتابی به خوبی رشد ونمو می‌نمايد.ازدياد اين گياه توسط بذر، خوابانيدن شاخه‌ها، جدا كردن پاجوش‌هاانجام می‌گيرد.

۸- بهژاپنی(Chaenomeles  japonica) :

اين گياه از خانواده رزاسه و با ارتفاع تقريبی 1.5 متر  بوده،همچنان كه از نام علمی آن بر می‌آيد بومی چين و ژاپن می‌باشد. گل‌های اين گياه بهرنگ‌های مختلف سفيد، صورتی، قرمز بند و معمولاً در اواخر اسفند ماه و اوائل بهارقبل از باز شدن جوانه‌های برگ شكوفا می‌شوند. و عمر آنها تقريباً 3 هفته است. برگ‌ها بيضی شكل كه از طرف دمبرگ باريك و دندانه‌دار است. از نظر تزئينات اين گياهبه طور تك بوته‌ای يا به صورت توده‌ای در باند‌های خيابان‌ها، ميادين، پارك‌ها وباغ‌ها كاشته شده و گاهی اين درختچه را با ياس زرد تواماً (از لحاظ تركيب رنگ) جهتزيبائی می كارند. اين درختچه به سهولت توسط قلمه تكثير می‌يابد. ميوه‌های آن صاف،بيضی شكل و ترش مزه می‌باشند. به ژاپونی طالب مكان آفتابی و سايه‌آفتاب است. و درهمه نوع خاك، خشك و مرطوب می‌رويد و نسبت به سرما مقاوم است.

۹- پاكدامني، بنگرو،پنج انگشت :

درختچه‌ای كوتاه تا بلند، به ارتفاع 2 تا 3 متر، گاهی بلندتر. با شاخه‌های فراوان اغلب ايستاده به رنگ خاكستری چهار گوشه كند. برگها مركب پنجه‌ای، با دمبرگ بلند، 5 يا به ندرت7 برگچه‌ای؛ برگچه‌ها سر نيزه‌ای. به طول 12-6 و به عرض 2.5-1سانتی‌متر، نوك تيز، كامل، روی سطح فوقانی سبز شونده و در سطح تحتانی خاكستری - نمدی دمبرگچه‌دار؛ گل‌ها بنفش در گل آذين گرزن تنك و اغلب به صورت پانيكولی بزرگ در انتهای شاخه‌ها قرار گرفته. ميوه شفت كروی، كوچك، خاكستری تيره.درختچه‌ای است گرما پسند و اغلب رطوبت پسند به طوری كه در نواحی گرمسيری جنوب اغلب در كناره‌های رودخانه‌ها و دره‌های دارای آب موقت می‌رويد و ليكن در نواحی معتدله و گرم و خشك نيز گاهی رويش می‌يابد.درختچه‌ای است بردبار كه در گرما و محيط‌های سرد و معتدله سرد نيز قابل كاشتن است با گل‌های پانيكولی انتهايی خود جلوه‌ای خاص دارد.اگر چه تا به حال از اين گونه به صورت زينتی استفاده نشده و ليكن می‌توان آن را در محيط‌های معتدله به صورت تك درخت يا توده‌‌ای كاشت و بهترين روش تكثير آن نيز كاشت بذر آن است.

10- پر(Cotinus coggygria Scop) :

جنبه‌های زيبايی اين درخت گل‌آذين خوشه‌ای با رنگ‌آميزی پاييزینارنجی تا سرخ آن است. كاربرد آن بصورت تك درخت كاشت در نواحی نامساعد، كنترل،فرسايش و آمايش خاك است. ارتفاع آن 2 متر و گاهی تا 5 متر می‌رسد و قطر تاج پوششیآن 4-3 متر است. درخت پر درختچه‌ای متراكم، گسترده و دارای شاخه‌های ظريف متعدد وافراشته كه گياه بالغ شكل درختچه‌ای و كاسه مانند و تاج مدور و گسترده دارد و ازفاصله دور، نمايی  به شكل دود مواج دارد. رنگ پوست قهوه ای روشن و خزان كنندهاست. درخت پر با برگ‌ها و گل‌آذين‌های زيبای رنگی، در طراحی باغ‌ها و باغچه‌هاكاربرد زياد دارد. برگ‌های آن ساده، متناوب،كامل دايره ای يا وا‍‍‍‍ژ تخم مرغی بدونكرك شونده، به طول 7-5 سانتی‌متر و پهنای 5-4 سانتی‌متر كه رنگ آنها سبز درخشانبوده و قبل از ريزش به رنگ نارنجی و قرمز آتشين در می آيد. والبته Purpurea خوشه‌های ميوه‌دهنده‌ای بنفش و برگ‌های قرمز تيره دارد. گل‌های درخت پر كوچك مايلبه زرد بر روی شاخه‌های پانيكولی انتهائی منشعب در ارديبهشت و خرداد شكوفا می‌شوند. خوشه‌های ميوه‌دهنده صورتی، به شكل گل‌آذين‌های منشعب پر مانند به طول 25-17سانتی‌متر، متشكل از چند دانه و دمگل‌هايی طويل و گل‌های عقيم می‌باشند. ميوه‌هایشفت يك دانه‌ای ، كليوی شكل از اواسط تابستان تا اواسط پاييز بر درخت باقی مانده ومنظری دودی شكل به درخت می‌دهند.

اين گونه پراكندگی جغرافيايی نسبتآوسيع دارد و علاوه بر ايران كههم به صورت بومی و هم كاشته شده در نواحی معتدله و معتدله سرد ديده می شود،دراروپا،قفقاز،تركيه،سوريه،غرب پاكستان و جنوب غرب سينا نيز ديده می شود.

11- پروانه(Laburnum anagyroides Medic) :

درختچه‌ای بزرگ يا درختی به ارتفاع 7 متر، با تاج عموماً كروی تامخروطی، با شاخه‌های ايستاده، با پوست سبز مايل به خاكستری، خزان كننده . برگ‌هامتناوب، 3 برگچه‌ای، دمبرگدار، برگچه‌ها بيضوی تا بيضوی مستطيلی يا بيضوی- واژتخم‌مرغی، به طول 8-3 سانتی‌متر. هنگام جوانی در سطح تحتانی سبز مايل بهخاكستری، كركدار، دمبرگ‌ها به طول 6-2سانتی‌متر، گل‌ها پروانه آسا، زرد، در گل آذينخوشه‌ای انتهايی، اغلب واژگون. ميوه نيام، فشرده، دير شكوفا به طول حدود 5سانتی‌متر. درختچه‌ای است كه قابليت كاشت در نواحی ايرانو- تورانی و اروپا- سيبریرا دارد و در ايران در بخش‌هايی از تهران و كرج كاشته شده است. نياز آبی آن متوسط وكاملاً آفتاب پسند است. گل‌های زرد و پر پشت بهاره آن و ميوه‌های نيام و دير شكوفاو سبز رنگ آن زيبايی خاصی دارد.   

12- پی‌تاسپوروم ياشبه نارنج (ميخك هندی)(Pittosporum  undulatum) :

جنبه‌های زيبايی ميخك هندی گل، برگ و ميوه آن است و اين گياهبصورت سايبان و همچنين در خيابان‌ها، سطح چمن، پرچين، پاسيون و گلدان زينت‌بخشفضاهای سبز است. درختی كوتاه و چند شاخه است. نهال جوان را بايد بهفرم درخت هرسكرد پس از شكل‌دهی، درختی زيبا و متراكم با تاجی كروی و تنه مستقيم می‌شود. برگ‌هابا لبه مواج و سبز كمرنگ، گلهای معطر و ميوه‌ای نارنجی، اين درخت را در تمام فصولسال جالب توجه می‌كند. مناسب كاشت در باغچه‌های كوچك و بهترين رشد را در مناطقمعتدل و گرم ساحلی دارد و مقاوم به سرمای زياد نيست.ارتفاع آن 15-6 متر و قطر تاجپوششی 18-10 متر و درختی كوتاه، متراكم و اغلب چند تنه است كه پوست تنه صاف وقهوه‌ای تيره آن را می‌پوشاند. برگها ساده، متناوب، كامل با لبه مواج كه پس از بلوغصاف می‌شود. برگهای جوان سبز روشن و به تدريج تيره می‌شوند و برگهای بالغ سبز تيرههستند. گلهای بسيار معطر سفيد شيری 1 سانتی‌متری در خوشه‌هايی به قطر 8 سانتی‌متركه در اواخر زمستان، بهار و تابستان شكوفا می‌شوند. عطر گل مشابه بهار نارنج است وزنبور را جلب می‌كند. ميوه‌های آن به شكل دانه های نارنجی درخشان به قطر 1سانتی‌متر بر خوشه‌های 15-10 سانتی‌متری می‌رويد. كه آنها معطر و بسيار تزئينیهستند و از پاييز تا زمستان بر روی درخت باقی می‌مانند.

13- توری(Lagerstroemia indica):

جنبه‌های زيبايی اين درختچه گل، رنگ‌آميزی پاييزی (قرمز آتشين سپس زرد) آن است. اين درختچه در حواشی خيابان‌ها، پاسيو، گلدان و بصورت تك ‌درخت كاشته می‌شود. بسته به نياز می‌توان توسط هرس فرم و اندازه، اين گياه را به شكل درخت كوتاه يا درختچه‌ای بزرگ درآورد.ارتفاع اين درخت بين 7-3 متر و قطر تاج پوششی آن 6-3 متر است. و اين درختچه‌ای است متراكم و خمره‌ای و چند شاخه با پوست تنه‌ای سفيد، خاكستری.

برگها ساده، متقابل و كامل به طول5-2.5 سانتی‌متر و برگها در بهار هنگام شكوفا شدن صورتی هستند و سپس سبز تيره می‌شوند و در پاييز به رنگ قرمز آتشين در آمده و قبل از ريزش زرد می‌شوند.گلهای اين گونه صورتی و قرمز هستند. انواع گل سفيد، گل‌بنفش و آبی آن نيز در بازار وجود دارد. از تيرماه تا مهرماه گلهای چين‌دار و لبه مواج صورتی، قرمز اين درخت در گل‌آذين‌های پانيكول بطول 20-10 سانتی‌متر در تمام سطح تاج شكوفا می‌شود. ميوه‌ها به صورت كپسول‌های چوبی قهوه‌ای و به صورت خوشه‌ای و پايا منظره ناخوشايندی ايجاد می‌كند. اين درخت در نواحی گرم و خشك بهتر رشد می‌كند و گلهای خوش‌رنگ توليد می‌كند. برای كشت در نواحی مرطوب و ساحلی توصيه نمی‌شود چون گلها باز نشده و گياه مورد حمله سفيدك نيز قرار می‌گيرد.

14- ختمیدرختی(Hibiscus  syriacus l) :

ختمی از خانواده مالواسه (H. Syriacus) و دارای گونه‌های متعددیاست، برخی يكساله و پاره‌ای درختچه و درختی می باشد. گونه‌ای كه در گلكاری وتزئينات به كار می‌رود گونه ختمی درختی آن است .درختچه يا درختی كوتاه، خزان كننده  به ارتفاع 4-3 متر با تاج نامنظم و اغلب شكل‌پذير، با پوست قهوه‌ای روشن تاخاكستری تيره، بدون كرك، اغلب با شاخه‌های فراوان پرگل. برگ‌های متناوب، منفرد،گوه‌ای شكل، تخم‌مرغی، سه لوبه، با لوب ميانی بلند‌تر، با لبه دندانه اره‌اینامساوی، بدون كرك ، تقريباً چرمی با دمبرگی كوتاه. گل‌ها قيفی بزرگ، با گلبرگ‌هایپنج‌تايی واژتخم‌مرغی، به رنگ زرد، بنفش، سفيد تا صورتی با يك رديفی يا چند رديفی (پُرپَر)، اغلب منفرد يا چند تايی در كنار يكديگر. ميوه كپسول تخم‌مرغی، دانه‌هاسياه، كليوی شكل .درختچه يا درختی با گل‌های تابستانی مقاوم و نسبتاً پر گل كه برایمدت طولانی در تابستان گل دارند. در اغلب نقاط معتدل و معتدل سرد ايران می‌توان آنرا كاشت نمود. كه در پارك‌ها و حياط‌های منازل و ادارات دولتی به صورت منفرد ياتوده‌ای 5-3 تايی كاشته می‌شود. ختمی از خانواده مالواسه (H. Syriacus) و دارایگونه‌های متعددی است، برخی يكساله و پاره‌ای درختچه و درختی می باشد. گونه‌ای كه درگلكاری و تزئينات به كار می‌رود گونه ختمی درختی آن است. گونه‌ای ديگر از اين جنسختمی چينی(H.Rosa sinensis) است و احتمالاً از چين شرقی می‌باشد. اين جنس دارایواريته‌های متعددی است كه در آنها گل‌ها تك‌برگ يا پُرپَر بوده و رنگ آنها از صورتیتا قرمز خيلی تند می‌باشد. اين جنس در مناطقی از استان‌های مازندران، گرگان، گيلان،آذربايجان، همدان، اصفهان، فارس و تهران به عنوان گياه زينتی كاشت شده است. در شمالو مناطق سردسير در گلدان و يا گلخانه نگهداری می‌شود.

15- دوتزيا(Deutzie) : 

اين گياه از خانواده ساكسی فراگاسه (Saxifragaceae) بوده و دارایگونه‌های متعددی است كه تماماً درختچه مانند می‌باشند. معمولاً گونه‌های بسياری ازاين جنس را برای تزئين باغ‌ها و پارك‌ها به كار می‌برند. گونه‌های معرفی كه درتزئينات كاربرد دارند، عبارتند از:

1- دوتزيای رعنا (D.Gracilis): اين درختچه  بومیژاپن بوده، گل‌ها كاملاً سفيد و در اوائل ارديبهشت ماه ظاهر می‌گردند. در باغبتانيك دانشكده كشاورزی كرج و ساير باغ‌ها به عنوان زينتی  كاشته شده‌اند.

2- دوتزيای معمولی (D. Scabra var: candidissima): كاشت اين گياه از زمان‌های قديم در باغ‌های ايران معمولبوده در اوائل خرداد شكوفه سفيد و خوشه‌ای آن ظاهر می‌گردد. به طور كلی ازدياددوتزياها توسط تقسيم بوته، قلمه سبز و خشبی انجام می‌گيرد. برای داشتن گونه‌های تيپاز كاشت بذر استفاده می‌شود. در تزئينات به عنوان چير و يا تك‌بوته كاربرد دارد .

16- دم موشی(Buddeia) :

اين گياه از خانواده بودياسه (Buddeiaceae) بوده كه آنرا به علتداشتن گل‌های خوشه‌ای كشيده در فارسی دم موشی نام نهاده‌اند. اين جنس دارای گونه‌هاو واريته‌های متعدد و عموماً درختچه‌ای شكل هستند. گل‌ها به رنگ سفيد، آبی، بنفشروشن و تند، زرد است و طالب محل‌های آفتابی می باشند. گونه‌های معروف آن كه درباغ‌ها از نظر تزئينات كاربرد دارند عبارتند از:

1- دم موشی غفائی (B.Davidii) :گل‌های آن به رنگبنفش و غفائی و قسمتی از سال دارای گل و شكوفه هستند. اين درختچه از سالهای پيشيندر باغ‌های ايران كشت می‌شده است.

2- دم موشی ارغوانی (Buddeia D. var: superba) :گل‌های آن به رنگ ارغوانی و در باغ‌ها كم و بيش به طور تك درخت كاشتهمی‌شود. به طور كلی گياه دم موشی از نظر تزئينات به صورت تك درخت در سطح كوچك، بزرگو يا به طور پراكنده در حاشيه‌ها كاشته می‌شود. ازدياد اين گياه توسط بذر، قلمه سبزو خوابانيدن شاخه انجام می‌گيرد.

17- سياه اَل (.Cornus australis C.A.Mey) :

درختچه‌ای به ارتفاع 2 تا 4 متر، با تاج كروی تا تقريباً مخروطی،اغلب شكل‌پذير، با شاخه‌های جوان ارغوانی تيره، كركدار، سرانجام بدون كرك شونده. برگ‌ها متقابل،‌ كامل، بيضوی پهن يا تخم مرغی با سطح فوقانی سبز و سطح تحتانی كمرنگ تر به طول 10-4 سانتيی متر، خزان كننده. گل‌ها سفيد، در گل آذين گرزن ديهيمیانتهايی يا چتر محوری..... ميوه شفت، هنگام رسيدن سياه‌رنگ. درختچه‌‌ای است زيبا بابرگ‌هايی كه دمبرگ‌های مشخص آن به همراه گل‌های چتری و سفيد و ميوه‌های سياه رنگتقريباً دايمی آن جلوه‌ای خاص دارد. اگر چه تا به حال به اين گونه به عنوان گياهزينتی فكر نشده و ليكن با مقاومت خوبی كه در برابر سرما و كم آبی دارد می‌توان ازآن برای كاشت  در پارك‌ها، حياط منازل و گاهی بلوارها بصورت تك درخت يا توده‌های 5-3 تايی بهره گرفت. اين گونه پراكندگی قابل توجهی در ايران دارد و علاوه بر ايراندر شرق اروپا، تركيه، قفقاز، سوريه و عراق نيز می‌رويد.

18- سياه تلو (Paliurus spina- Christi Miller) :

درختچه‌ای راست، با شاخه‌های فراوان خاردار، خزان كننده، بهارتفاع تا4 متر،با شاخه‌های واگرا، خاكستری يا قرمز شونده. در حالت جوان با كرك‌هایقهوه‌ای شونده. در شاخه و تنه‌های مسن اغلب قهوه‌ای تيره؛ برگها متناوب، دو رديفی،كامل يا كنگره‌ای- دندانه اره‌ای. به طول 4-2 به عرض تا 3 سانتی‌متر، اغلبباريك‌تر، تخم مرغی مورب. با نوك كند يا نوك كوتاه‌دار، با قاعده گرد يا تقريباًقلبی، كنگره‌ای- دندانه‌اره‌ای، روی سطح فوقانی سبز تيره، در سطح تحتانی كم رنگتر ودر امتداد رگبرگ‌ها كركی. گل‌ها زرد، در گل‌آذين گرزن تنك تا پرگل‌با دمگل آذينكوتاه‌تر از برگ‌ها. ميوه طبقی شكل، بالدار با بال‌ها به قطر 30-15 ميلی‌متر، زردكم رنگ تا قهوه‌ای- قرمز شونده، در حالت خشك قهوه‌ای روشن تا تيره. اگر چه تا بهحال از اين گونه به صورت زينتی استفاده نشده و ليكن می‌توان از آن برای احيا وايجاد فضای سبز در نواحی خشك و با خاك فقير اغلب گچی- مارنی بهره گرفت، اين درختچهتا حدودی گرما پسند بوده و ليكن در نواحی معتدله و معتدله گرم نيز قابل كاشتن است.

پراكندگی جغرافيايی اين گونه در ايران نسبتاً وسيع بوده از شمالتا غرب استان خراسان پراكنده است و اغلب در خاك‌های فقير و دره‌های خشك ديدهمی‌شود.

19- شاهزاده(Paulownia tomentosa (Thunb.) Steud):

 درختی با تاج كروی، به ارتفاع تا 15 متر، با شاخه‌های گسترده، باپوست خاكستری مايل به قهوه‌ای روشن، به هنگام جوانی سبز، كركدار، خزان كننده. برگهامتقابل، دمبرگدار، كامل يا لوبدار، تخم مرغی پهن تا تخم مرغی، بزرگ به طول 25-12سانتی‌متر، در شاخه‌های جوان و تازه رشد كرده به طول تا 50 سانتی‌متر، نوك‌دار،قلبی يا سه لوبه كم عمق، در سطح فوقانی كم كرك. به رنگ سبز روشن، در سطح تحتانیكركی انبوه، كمی كم رنگتر. گل‌ها بنفش كم رنگ با جام گل قيفی شكل- استكانی به طول 5-6 سانتی‌متر، در سطح درونی با رگه‌های زرد و نقاط تيره تر. ميوه كپسول تخم مرغیبه طول 4-3 سانتی‌متر، چوبی. درختی است بسيار زيبا، با برگ‌های بسيار بزرگ و پهن،گل‌های بهاره و تقريباً پيش رس و بسيار درشت و نسبتاً كم دوام.

20- شن (Lonicera nummulariifolia Jaub. Spach) :

درختچه‌ يا درختی كوتاه به ارتفاع 5 متر، با تاج كروی گاهی باتنه‌ای به قطر 25-20 سانتی‌متر، با پوست اغلب شياردار، خاكستری تيره درشاخه‌هایجوان خاكستری مايل به سفيد.برگ‌ها متقابل، كامل، خزان كننده، تقريباً دايره‌ای تاتخم مرغی پهن يا تخم مرغی، گاهی بيضوی، با نوك كند گرد يا نوك‌دار، به رنگ سبز روشنمايل به خاكستری، در هر دو سطح كركدار، گل‌ها سفيد يا قرمز يا ارغوانی كم رنگ، اغلبسفيد لوله‌ای، با لوب‌های نامنظم و اغلب معطر ميوه سته، سفيد- شفاف با دانه بنفشتيره. درختچه يا درختی مقاوم به سرما و اغلب مناسب كاشت در نواحی كوهستانی و باخاك‌های فقير كه با گل‌های سفيد گاهی مايل به صورتی و نسبتاً مقاوم خود زيبايی خاصیدارد. اگر چه تا به حال از اين گونه به صورت زينتی استفاده نشده است و ليكن علاوهبر گل‌های فراوان ميوه سته‌ای شفاف با  دانه‌های بنفش تيره در داخل آن نيز جلوه‌ایخاص دارد. پراكندگی جغرافيايی اين گونه در ايران وسيع بوده اغلب در نواحی كوهستانیمعتدله و معتدله سرد می‌رويد و علاوه بر ايران در تركيه، تركمنستان، كوه‌های پاميرو تيان شان، افغانستان، عراق و لبنان نيز می‌رويد.

21- طاووسی(Spartium junceum L.):

درختچه‌ای است، با شاخه‌های فراوان تركه‌ای، به ارتفاع 3-1 متر با شاخه‌های استوانه‌ای، شياردار با پوست كاملاً سبز بدون برگ يا در اوايل بهار برگدار. برگ‌ها يك برگچه‌ای، برگچه به طول 25-15 ميلی‌متر، بيضوی باريك، ريزان. گل‌ها پروانه آسا، زرد نسبتاً درشت، در گل آذين خوشه‌ای25-5 گلی. نيام به طول 90-65 به عرض 7-6 ميل‌متر.درختچه‌ای است مقاوم به سرما و كم آبی، بسيار زيبا به خاطر گل‌های فراوان زرد رنگ و نسبتاً با دوام و شاخه‌های هميشه‌ سبز می‌توان آن را به صورت منفرد يا توده‌ای كاشت.اين گونه پراكندگی وسيع در نواحی مديترانه‌ای دارد و در ايران نيز در ناحيه ايرانو- تورانی به خوبی می‌توان از آن بهره گرفت.

22- كريا (Kerria japonica var: pleniflora):

 اين گياه از خانواده رزاسه (Rosaceae) و بومی چين و ژاپن است واز طريق اروپا به ايران وارد شده، به نظر ميرسد اين جنس فقط دارای يك گونه منحصر بهفرد ميباشد. گل‌ها به رنگ زرد، پرپر با برگ‌‌هائی به رنگ سبز چمنی و معمولاً درفروردين و ارديبهشت ماه شكوفا می‌شوند. در برخی از واريته‌ها كه گل پرپر دارندبرگ‌ها ابلق می‌باشند. از نظر تزئينات در سطوح كوچك و بزرگ به صورت تك درختچه‌ای ياتوده‌ای و هم‌چنين به عنوان ديواره سبز كشت ميشوند. اين گياه در محل‌های نيمه سايهبه خوبی رشد و نمو می‌كند و در آفتاب شديد گل‌های آن زود پژمرده می‌گردند. ازديادآن توسط جدا كردن پاجوش‌ها، تقسيم بوته، قلمه خشبی يا برگ‌دار انجام می‌گيرد.

23- گوجه گل‌پرپر (Prunus  triloba  var:plean) :

اين گياه بومی سرزمين چين بوده و در سال 1315 به ايران وارد شدهاست. اين گياه دارای گل‌های سفيد و سرخ پرپر می‌باشد كه در اوائل بهار شكفته میگردند.

24- گل يخ (Chimonanthus  fragrans) :

اين گياه از خانواده كاليكانتاسه (Calycanthaceae) و بومی ژاپنمی‌باشد. درختچه‌ای است كه به ارتفاع 4 متر هم می‌رسد. معمولاً گل‌ها قبل از بازشدن برگ‌ها در زمستان شكوفا می‌شوند و رنگ آن‌ها ليموئی كم‌رنگ و معطر است. اينگياه دو واريته معروف دارد كه گل‌های آن درشت، به رنگ سفيد و يا زرد خالص است. معمولاً محل‌های آفتابی را ترجيح می‌دهد. از نظر تزئينات به صورت تك درختچه ياتوده‌ای در فضاهای بزرگ كاشته می شود. ازدياد آن‌ها توسط خوابانيدن شاخه و كاشت بذرصورت می گيرد. گل‌های آن به واسطه داشتن عطر دلپذير بيشتر برای گل‌ بريده مصرفدارد.   

25- هلو گلپرپر(Amygdalus  percica plene) :

درختچه‌ای زينتی است كه درنواحی گرمسير در اسفند ماه و در مناطقسردسير در فروردين ماه گل‌ها ظاهر می‌گردند. گل‌ها سفيد، صورتی يا سرخ رنگ هستند. واين درختچه به مقدار فراوان گل می‌دهد. اين گياه برای تزئين باغ‌ها، منازل وباند‌های گل‌كاری به صورت تك درخت كاشته می‌شود. انواع ديگری از گونه‌های اين جنساز لحاظ گل‌كاری و تزئينات به صورت پرپر و زينتی وجود دارند كه همانند دو گونه فوقدر تزئينات به كار برده می‌شوند.

26- مورد(.Myrtus Communis L):

درختچه‌ای هميشه سبز و معطر . با پوست سبز و شاخه‌های فراوان، بهارتفاع 3 تا 4 متر. برگ‌ها متقابل، ساده به طول 3-1.5 و به عرض 1-0.7 سانتی‌متر ،تخم مرغی- سرنيزه‌ای نوك تيز، چرمی ، به رنگ سبز شفاف و درخشان، بدون رگبرگ. گل‌هاسفيد،با پرچم‌های فراوان، منفرد يا خوشه‌ای، ميوه سته به حالت رسيده سياه رنگ. درختچه‌ای هميشه سبز و بسيار زيبا كه اغلب گرما پسند بوده و در مناطق گرمسيری ايرانو بندرت در نواحی معتدله و معتدله گرم می‌رويد. درختچه‌ای است كه اغلب جنبه تقدسداشته و در كنار زيارتگاه‌ها و پرستشگاه‌های مذهبی نيز كاشته می‌شود. عطر زيبا ودل‌انگيز برگ‌های آن جلو‌ه‌ای خاص به اين درختچه داده است. پراكندگی جغرافيايی اينگونه در ايران نسبتاً وسيع و اغلب در استان‌های گرمسيری جنوب و مركز ايران می‌رويدو علاوه بر ايران در افغانستان، پاكستان و مناطق مديترانه‌ای نيز می‌رويد.

27- نيلك(Amorpha fruticosa .L) :

درختچه‌ای كوتاه، به ارتفاع 1 تا 2 متر. با پوست قهوه‌‌ای تيره، با تاج نامنظم،هرس‌پذير، خزان كننده. برگ‌ها شانه‌ای فرد، با برگچه‌های متعدد، 50-10 جفتبرگچه‌ای، برگچه‌ها به طول 4-2 و به عرض  3-1-0.5 سانتی‌متر، مستطيلی - تخم مرغی يامستطيلی - بيضوی نوك‌‌دار، دمبرگچه كوتاه دار. گل‌ها كوچك در گل‌آذين خوشه‌ایانتهايی يا پانيكول سنبله مانند، بنفش تيره. ميوه نيام كوتاه.منشأ آن شمال آمريكااست و در سال‌های اخير به ايران وارد شده است. در نواحی مركزی ايران قابل كاشتمی‌باشد سرما و خشكی هوا را به خوبی تحمل میكند.گل‌های خوشه‌‌ای بنفش تيره آن دراوايل بهار زيبايی خاصی دارد، ليكن در پايان گلدهی سرسبزی آن بيشتر جلب توجهمی‌كند. 

28- وايگليا (Weigelia= Diervilla) :

اين گياه درختچه‌ای زيبا از خانواده كاپری فولياسه و در اوائل قرن 18 از خاور دور به اروپا برده شده و دارای گونه‌های متعددی است. دورگ شده آن‌ها ازنظر تزئينات كاربرد بسياری دارد ازجمله:

1- وايگليای صورتی(W.Amablis= D. Florida) :ايندرختچه زيبا بومی سرزمين چين شمالی است و گل‌های آن صورتی كم‌رنگ می‌باشد، گل‌هایآن در اواخر ارديبهشت ماه شكوفا می‌گردند.

2- وايگليای سرخ (W.Rosea= D. Rosea) :گل‌های‌آن سرخ‌رنگ بوده و در اوائل ارديبهشت ماه شكوفا می‌شوند. برگهای آن نيز تيره‌تر ازگونه فوق می‌باشد. به طور كلی اين گياه در انواع خاك‌ها رشد و نمو كرده و محل‌هاینيمه سايه را نيز دوست دارد. ازدياد اين گياه توسط قلمه سبز و خشبی، جدا كردنپاجوش‌ها، خوابانيدن شاخه‌ها صورت می‌گيرد.

29- ياس:

آنچه كه تحت عنوان ياس مورد بحث و گفتگو است، همگی از خانوادهاولئاسه(Oleaceae) و دارای تعداد زيادی جنس، گونه و واريته می باشد. برخی از آن‌هابه نام ياس يا ياس خوشه‌ای، ياس ايرانی، ياس پرپر، ياس سفيد و... ناميده می‌شوند،در اين قسمت تعدادی از آن‌ها معرفی می‌شوند.

ياس زرد (Forsithia) : 

اين گياه درختچه‌ای است كه گل‌های آن قبل از ظهور برگ‌ها شكوفاشده و در تمامی خاك‌ها به خوبی رشد و نمو می‌كند. اين جنس دارای گونه‌های متعددیاست از جمله:

1- ياس زرد مجنون (F. Suspensa) :

اين درختچه بومی چين و ژاپن می باشد. شاخه‌های آن آويزان و باريكو معمولاً قوسی شكل و خوابيده‌اند. اگر شاخه‌های آن با خاك تماس يابد ريشه‌های فرعینابجا توليد كرده و نهال جديدی را به وجود می‌آورد، هرگاه در كنار درخت ديگری كاشتهشود از ان بالا می‌رود. گل‌های آن در مناطقی با زمستانی سرد در اوائل بهار به رنگزرد طلائی در تمام طول شاخه‌ها شكوفا مي شوند. در مناطقی كه زمستان‌های سرد وجودندارد گياه به طور نامنظم گل داده كه زيبائی خاصی به همراه دارند.

دورگ‌هائی از انواع گونه‌‌های ياس زرد به دستآورده‌اند(F.Intermedia (F. SXF. Viridissima) كه در برخی از آن ها برگ‌ها پهن باكرك‌های ريز می باشند، گل‌های آن زرد طلائی بسيار قشنگ است. ازدياد اين گياه توسطقلمه برگ‌دار و قلمه خشبی بدون برگ، خوابانيدن شاخه‌ها صورت می‌گيرد. اين گياه نيازبه محل‌های آفتابی و سايه ‌‌آفتاب داشته و برای تزئين سطوح بزرگ، كوچك بطور تكبوته‌ای يا توده‌ای از نظر تركيب رنگ همراه با به ژاپنی به كار می رود. همچنين كنارديوارها، داربست‌ها، باند‌های وسيع گل‌كاری در خيابان‌ها، بلوارها، پارك‌ها باطرح‌هائی تزئينی كاشته می‌شوند. در برخی موارد به عنوان چپر مورد استفاده قرارمی‌گيرد.

2-ياس خوشه‌ای (Syringa):

اين گياه به صورت درختچه‌ يا درختانی پاكوتاه است. به طور كلی بهنام ياس خوشه‌ای معروف و بومی عربستان و رومانی می‌باشد. برگ‌های آن غير دائمی وگل‌های آن به رنگ سفيد، بنفش، صورتی  و قرمز تند می باشند. گل‌ها با عطر دلپذير دراواخر فروردين و ارديبهشت شكوفا می‌گردند، برخي از آن‌ها پرپر و برخی كم پرمی‌باشند.

ياس خوشه‌ایدارای واريته‌های مختلفی مانند: ياسپرپر(S.Vulgaris var: plena)ياس بنفش(S.V. violaceae) ياس سفيد (S.V. var: alba) است و به طور كلی محل‌های آفتابی را دوست دارد. اين گياه از نظر تزئينات به صورت تكدرختچه يا بصورت توده‌ای در فضاهای بزرگ، باند‌های خيابان‌ها و بلوارها كاربرددارد. ازدياد ياس خوشه‌ای توسط پاجوش يا به صورت پيوند روی پايه برگ نو و زبانگنجشك (به طريقه پيوند شكمی) انجام می‌گيرد. همچنين از طريق خوابانيدن شاخه‌ها وقلمه‌های نيمه خشبی در برخی از گونه‌ها عمل تكثير صورت می‌يابد.

ديگر از انواع ياس‌ها،ياس سفيد (Jasminum officinalis) است كه بومی چين و هندوستان می باشد. گل‌های آن سفيد، معطر واز خرداد الی مهر ماه ظاهر می‌گردند.

ياس رازقی (J.Sabac var. trifoliate): درختچه‌ایبا ساقه‌های رونده است كه در سرزمين اصلی خود هندوستان به طول 3 الی 4 متر می‌رسد. دو جنس اخير نسبت به سرما حساس و لازم است زمستان در گلخانه‌ يا محل‌های گرمنگاهداری شوند. از اين جهت اكثراً در گلدان پرورش داده می‌شوند.

درختچه‌ای هميشه سبز يا تقريباً هميشه سبز، بسيار پرشاخه، با شاخه‌های نسبتاً ايستاده و رو به بالا، به ارتفاع 1.5 تا 2 متر. برگ‌ها مركب، سه، پنج و يا به ندرت هفت برگچه‌ای، برگچه‌ها تخم مرغی يا بيضوی تا مستطيلی، نوك كند يا نوك تيز، با سطح فوقانی سبز تيره و سطح تحتانی كم رنگ‌تر. گل‌ها زرد، لوله‌ای، با لوله‌ای به طول 1 سانتی‌مترو پهنكی به عرض 1.5-1 سانتی‌متر، در گل‌آذين گرزن انتهايی يا به صورت منفرد. اين درختچه‌ پرشاخه و سبز رنگ با گل‌های فراوان زرد رنگ خود زيبايی خاصی دارد. اغلب می‌توان آن را به صورت منفرد يا توده‌ای كاشت و گاهی نيز در پرچين‌ها از آن بهره گرفت. اين گونه علاوه بر ايران كه در ناحيه ايرانو - تورانی به صورت كاشته شده ديده می‌شود در افغانستان، غرب سينا، كوه‌های هيمالايا و هندوكش نيز می‌رويد